گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع از انتشار کتاب ۷۲۶ صفحه‌ای «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» خبر داده است. این گروه که فعالیت خود را از سال ۱۳۹۰ تحت سرپرستی دکتر سارا شریعتی (استاد جامعه‌شناسی دین در دانشگاه تهران) و با حضور تعدادی از پژوهشگران حوزه جامعه‌شناسی دین آغاز کرده، تاکنون چندین کنفرانس و جلسه علمی در دانشگاه‌های مختلف کشور درباره موضوعات جامعه‌شناسی تشیع برگزار کرده و ذیل این حوزه‌های اصلی به پژوهش و فعالیت پرداخته است:
- عدالت و امامت
- تاریخ اجتماعی تشیع
- روحانیت و مرجعیت
- سیاست و قدرت
- مناسک (اعیاد و عزاداری‌ها)
- انتظار و مهدویت
- باطنی‌گرايی، عرفان و تصوف
- زیارت و مکان‌های مذهبی
- ادبیات و هنرهای شیعی
کتاب «کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» نخستین محصول فعالیت گروهی این پژوهشگران علوم اجتماعی است که نشر نگاه معاصر روانه بازار کتاب کرده است. در این کتاب که حاصل چهار سال پژوهش و جستجو در همه کتاب‌های فارسی منتشر شده در ایران از آغاز صنعت چاپ تا پایان سال ۱۳۹۱ حول موضوعات اجتماعی شیعه است، هفده کتاب ذیل حوزه پژوهشی «روحانیت و مرجعیت» معرفی و نقد شده است.
در مقدمه این بخش آمده که آثار اجتماعی مرتبط با روحانیت و مرجعیت، دومین جایگاه را به لحاظ کثرت مطالعات، پس از حوزه «تاریخ اجتماعی تشیع» به خود اختصاص داده است، ولی با این حال، کتب معدودی وجود دارد که با رویکردی جامعه‌شناختی به روحانیت پرداخته باشد و نقطه عزیمت بسیاری از کتاب‌های منتشر شده نیز علوم سیاسی بود و این حاکی از غلبه سیاست بر وجوه اجتماعی روحانیت‌پژوهی است.
سارا شریعتی نیز در مقدمه کتاب، روحانیون و روشنفکران دینی را غایبان عرصه مطالعات اجتماعی تشیع دانسته و نوشته است: «بی‌شک تشیع موضوع آثار بسیاری از مراجع و طلاب حوزوی قرار گرفته است، اما رویکردهای مسلط بر این آثار، اغلب فقهی، کلامی و در مواردی نیز فلسفی بوده است».
به نوشته سرپرست این گروه مطالعاتی، در میان روحانیون، استاد مطهری بیشترین نزدیکی را با رویکرد مطالعات اجتماعی تشیع دارا بوده است.
دستاورد چند ساله این گروه در حوزه روحانیت و مرجعیت به انتخاب ۱۷ اثر منجر شده که واجد بیشترین نزدیکی به رویکرد اجتماعی بوده‌اند:
- مشکل اساسی سازمان روحانیت (مرتضی مطهری)
- آشنایی با حوزه‌های علمیه شیعه در طول تاریخ (حجت موحد ابطحی)
- علما و رژیم رضاشاه (حمید بصیرت‌منش)
- تحلیلی بر نقش سیاسی عالمان شیعی در پیدایش انقلاب اسلامی (فرهاد شیخ‌فرشی)
- حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران (موسی نجفی)
- مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست (محمدحسین منظورالاجداد)
- چالش‌های روحانیت با رضاشاه (داود امینی)
- نقش روحانیت شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی (احمد نقیب‌زاده و وحید امانی زوارم)
- روحانیت و جامعه‌پذیری سیاسی (مرتضی علویان)
- تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی (علی شیرخانی و عباس زارع)
- گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر (جلال درخشه)
- مناسبات روحانیت و دولت در ایران با رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی (آیت مظفری)
- سازمان روحانیت شیعه در عصر رضاشاه پهلوی (امید بابایی)
- شکل‌گیری و تحول حوزه‌های شیعه (سید محمدعلی حسینی‌زاده)
- روحانیت و سیاست؛ مسائل و پیامدها (عبدالوهاب فراتی)
- گونه‌شناسی رفتار سیاسی مراجع تقلید شیعه (۱۳۵۷-۱۳۳۲) (سید حسن هاشمیان‌فر)
- دین در ایران عصر پهلوی دوم (فاطمه فرامرزی)
از عناوین بسیاری از این آثار پیداست که سیاست، وجه غالب نگاه آن‌هاست و رویکرد جامعه‌شناختی در اغلب آثار این حوزه، کمرنگ و نوپاست. سرپرست و نویسندگان این کتابشناسی انتقادی به دستاوردهای دیگری نیز نائل شده‌اند که در این کتاب و کنفرانس‌های علمی این گروه مورد اشاره قرار داده‌اند؛ از جمله می‌توان به نقش محوری تهران و کم‌کار بودن ناشران و مؤلفان قمی در این‌گونه آثار اشاره کرد. با این حال انتظار می‌رود که رویکرد علمی مبتنی بر نگاه جامعه‌شناختی به روحانیت و مرجعیت، در قم نیز مورد اقبال بیشتری قرار گیرد.
آپارات
اینستاگرام
توییتر
تلگرام
ایتا
