مباحثات

رسانه فکری تحلیلی حوزه و روحانیت
نگاهی به رویکرد میرزا خلیل کمره‌ای به تعالیم اسلامی

میرزا خلیل کمره‌ای که در گزارش اخیر بی‌بی‌سی، به‌عنوان واسطه‌ی امام خمینی و آمریکا از او یاد شده است، روحانی روشن‌اندیشی بود. وی اقداماتی عملی در راه تقریب مذاهب اسلامی انجام داده بود؛ به صلح جهانی می‌اندیشید و در پی زدودن غبار از دامن اسلام بود.

گویی نمایندگی از جانب آیت‌ﷲ‌العظمی بروجردی، برگزیده‌شدن به‌عنوان هفتمین فرد صلح‌طلب جهان ‏[۱]‎ و تلمّذ مرحوم طالقانی و مرحوم بازرگان از محضرش کافی نبود تا او را شُهره کند؛ باید رسانه‌‌ای انگلیسی، نام او را بر سر زبان‌ها می‌انداخت!

در سال ۴۲ مجله‌ی «آسیای جوان» مصاحبه‌ای با وی ترتیب داده بود. مصاحبه‌کننده از آرای میرزا خلیل به‌وجد آمده بود. کمره‌ای در آن مصاحبه از حقوق برابر زنان در اسلام سخن به‌میان آورده و گفته بود: «یک زن بالغه‌ی عاقله، مختار نفس خود است و نمی‌شود بی‌اجازه‌اش او را به شوهر داد یا در اموال او تصرف کرد؛ و چون قوانین مجلس راجع به احوال و اموال آزاد است، باید هم مرد و هم زن در راه انتخاب وکیل بدان امضا دهند و قانونی که به امضای مردها فقط وضع شده، مانند این است که زنی را به وکالت از طرف مردی برای او عقد کنند و اجازه‌ی خود زن لازم نباشد».‏[۲]‎ وی دراین مصاحبه گفته بود که اگر قوانین مملکتی با اراده‌ی مردها  تصویب شوند، حقوق زنان مغفول می‌افتد و این جفایی است در حق بانوان.

دغدغه‌ی میرزا خلیل، صلح جهانی بود. او گفته بود که اوضاع عمومی جهان را بیش‌تر از نظر صلح و جنگ مطالعه می‌کند و چون علاقه‌اش به استقرار صلح در جهان به‌صورت یک عشق مفرط در آمده است، روی این حساب به آن دسته پدیده‌هایی که در این عالم  به استقرار صلح کمک می‌کند،  علاقمند می‌شود.‏[۳]‎ وی به‌دلیل همین عشق مفرط، احکام اسلامی را نیز از نگاه صلح جهانی بررسی می‌کرد و مثلاً  حج را نمادی از صلح‌طلبی مسلمانان می‌دانست. وی در تذکاری به حجاج بیت‌ﷲ‌الحرام گفته بود که هدف از حج ابراهیمی، بسنده‌کردن به طواف و سعی و رمی و… نیست؛ او هدف از حج را این‌گونه به تصویر کشیده بود: «گمان نشود که مقصد اعلی فقط زیارت آن خانه می‌باشد یا انجام عملیاتی از فرایض و مستحبات حج است و بس؛ زیرا خانه و مقام و صحنه عرفات و منا مکان عمل‌اند و آن فرائض و مستحبات هم خود عمل‌اند(نه مقصد). بلکه مقصد خیلی بزرگ‌تر از این‌هاست و هنوز خیلی فاصله بین این‌ها با مقصد نهایی موجود است. مقصد نهایی که باید از این اجتماع مقدس و از این اعمال مستحب و واجب و فرائض مذهبی به‌دست آید، امری است بسی پرقیمت‌تر از جان. آن‌را می‌توان در یک کلمه واحد، امنیت جهانی تلخیص کرد. قرآن مجید روی این کلمه مقدس انگشت می‌گذارد و سخن از بیت امن بسیار می‌گوید. و امن و عدل هرجا باشد همان‌جا خداست. آن کلمه افشای این رمز است که باید امنیت از این خانه به جهان پخش شود. پس باید چشم به آن هدفِ بلند باشد تا مشکلات، بیش از اندازه‌ی حقیقی و واقعی خود جلوه نکنند؛ بلکه خیلی کوچک‌تر از آن جلوه کنند که قابل اعتنا باشد. متأسفانه دستگاه‌های گیرنده افکار ما مسلمین هنوز آن‌قدر قوی نشده که این راز افشاشده را بگیرد».‏[۴]‎ وی سپس گفته بود که باید استفاده از نیروهای معنوی میلیون‌ها حاجی هر سال در این مکان مقدس که گردهم جمع می‌شوند، امنیت جهانی را تأمین کنند و امنیت و صلح جهانی باید از ما تأمین شود.

میرزا خلیل با این نگاه صلح‌گرایانه به احکام دینی می‌نگریست. وی حتی وظیفه‌ی روحانیت را دمیدن روح شادی در کالبد اسلام می‌دانست و در توصیه‌ای به روحانیون  این‌گونه آورده بود: «فقها باید مراسم عید را هم به اشخاص تعلیم بدهند و افکار آن‌ها را پر کنند از معلومات فرح‌انگیز عید اضحی و به آن‌ها تذکر دهند که عیدهای متعاقبی از قبیل عید اضحی و عید غدیر و عید خاتم‌بخشی امیرالمومنین(ع) و عید مباهله، در پیش است تا روح امیدواری بیش‌تر شود و باید که سخنرانی‌هایی پیرامون این معانی عالی واقع گردد. و به‌جای محفوظات خرابه‌ی شام و وداع اسیران و عزاداری که باید در کربلا و شام و مواقع عزاداری انجام دهند، مردم را باید در ایام حج متوجه ذکر فتوحات و شادی‌ها کنند که مناسب عید است و به‌جای عزاداری باید تاریخ فتوحات مکه و حوادث اولیه این بلد الامین و تأثیر آن را در جهان یاد بگیرند. غذای معنوی افکار حاجیان از این قبیل باشد تا آن‌ها را سرمست صحبت خدا و دین خدا و فتح و فیروزی این مرکز بکند و وعده‌ی حق را نشان دهد که چگونه برای اجابت یک ندا از پیغمبر عظیم اسلام(ص) این همه جمعیت از سراسر جهان سرازپانشناخته می‌آیند و برادروار گردهم جمع می‌شوند و از هفتاد و پنج کشور جهان طبقه مستطیع آن، اجتماع می‌کنند و همین خود در معنا عید دیگری است و حتماً اگر پیغمبر(ص) سر از خاک بر دارد و بنگرد که چگونه خروش غلغله لبیک در جواب ندای او از زمین به آسمان بلند است شاد می‌شود».‏[۵]‎

میرزا خلیل کمره‌ای با این سلوک فکری می‌کوشید تا قابلیت‌های نهفته در اسلام را برگیرد و آن را به‌عنوان مبنایی برای مهرورزی و صلح جهانی معرفی کند؛ مهرورزی و صلحی که نیاز امروز و شاید نیاز همیشگی این عالم و جهان اسلام است.

پانوشت‌ها

  1. در اواخر خرداد ما ۱۳۴۰ش میرزا خلیل کمره‌ای به‌عنوان نماینده دولت ایران در کنفرانس عالی خلع سلاح وین شرکت کرد و جهت استقرار صلح در جهان سخنرانی کرد. وی به‌عنوان چهارمین شخصیت آسیا و هفتمین شخصیت صلح‌طلب جهانی لقب گرفت. [⤤]
  2. مجله آسیای جوان، ش۶۸۱، ۲۴ شهریور ۱۳۴۲، صص۴-۵ [⤤]
  3. همان. [⤤]
  4. کمره‌ای، میرزا خلیل، پرچم حج و پرچمداران حج، به‌نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه. [⤤]
  5. همان. [⤤]

رده‌های مرتبط

دیدگاه‌ها

  1. کامیار صداقت 

    باسمه تعالی شأنه
    با سلام و تشکر بابت اهتمامی که به معرفی مرحوم آیت‌الله حاج میرزا خلیل کمره‌ای داشته‌اید.
    در مقاله اشتباهی رخ داده است و آن اینکه مرحوم آیت‌الله حاج میرزا خلیل کمره‌ای هیچگاه به ژنو نرفته است و آن سخنرانی صلح در ژنو را مرحوم آیت‌الله محمدباقر کمره‌ای ایراد کرده‌اند این موضوع در مقاله دیگری در سایت وزین شما بیان شده است.
    http://mobahesat.ir/3542
    سفرهای آیت‌الله کمره‌ای (برخی مکرر) به حجاز و عراق و سوریه و مصر و پاکستان با هدف اعتلای وحدت اسلامی بوده است. آیت‌الله حاج میرزا خلیل کمره‌ای در آثار مختلف خود به ویژه درباره قبله اسلام و حج ابراهیمی مطالب مهمی را درباره امنیت و صلح جهانی نگاشته است که به ویژه در دوران کنونی اهمیت بسیاری دارد. لینک زیر نمونه‌ای از آثار معظم له است:

    http://alwahabiyah.com/fa/Book/View/125494/کلید-امن-جهان-در-پرتو-پیام-رسول-خدا-ص
    خواهشمند است متن مقالهمورد بازبینی واقع شود.
    با تشکر بسیار

    کامیار صداقت ثمرحسینی

پاسخ دهید