یک زمانی، حوزه با دنیای مدرن ارتباط نداشت و جریان روشنفکری این ارتباط را داشت و لذا روشنفکران، چه دینی و چه سکولار، سوژه‌هایی را مطرح می‌کردند و علمای حوزه درگیر می‌شدند و در آن مسائل بحث می‌کردند. اما کم‌کم یک جریان نواندیشی حوزوی شکل گرفت که با جهان مدرن، آشنایی پیدا کردند. الان خود حوزه، هم مسائل را حل می‌کند، هم سوژه تولید می‌کند. ←