بعد از میرزای شیرازی، تکثر مرجعیت به تکثر زعامت منجر شد؛ چون مرجعیت نهادی بود که برای پاسخ به نیاز زعامت سیاسی بهوجود آمده بود؛ نه پاسخ به سؤالات شرعی. پس شکلگیری نهاد مرجعیت به دلیلی ورای نیاز مردم به پرسشهای فقهیشان بود؛ و آن عبارت بود از نیاز به تعامل با ساختار قدرت و سازوکار سیاسی. ادامه …
با توسعه جغرافیاییِ حوزه نفوذ علما، افزایش جمعیت مقلدان و رشد سایر زیرساختهای اجتماعی و ارتباطی، نهاد مرجعیت تقلید نیز دیوانسالار شد. مهمترین ساحت این دیوانسالاری، با توجه به شاخصههای وبری، مدیریت سلسلهمراتبیِ علما، قانونمند و ضابطهمند شدنِ حوزههای علمیه، دفاتر متمرکز ثبت و صدور اجازات و نامههای مراجع و درآمد منظم نهاد روحانیت است. ادامه …