نکته‌ای که شاید کم‌تر بدان توجه شده است، سرشت دو وجهی فرهنگی- قومی حوزه نجف است. نه‌تنها حوزه نجف، بلکه تمام شهر نجف – که اصولاً حاشیه‌ای برای حوزه به‌شمار می‌رفت – دو وجه فرهنگی متفاوت داشت: یکی ایرانی که وجه غالب آن بود و دیگری عربی- عراقی که وجه عراقی در آن غالب بود. این دو وجه با همدیگر کم‌تر در ارتباط بودند.
ادامه …