علامه بزرگوار میرزا محمدباقر موسوی خوانساری[۱] نه تنها خود از این دست دانشوران بود که پاس این عالمان بزرگ نیز بداشت و با نوشتن دائرةالمعارف گران‌بهای: (روضات الجنات) بوستان‌هایی را برای تفرّج علمی درس‌آموزی فرا روی دانشیان و اسوه جویان گشود.
او در این کتاب با پژوهشی گسترده دامن و ژرف زندگی بیش از ۷۰۰ تن از دانشوران و سادات مسلمان را آورده است آن هم با روشی تحلیلی و انتقادی.
شرح زندگی و برکت‌های وجودی او در دیباچه وصیتنامه دیگرش در آینده به یاری خدا خواهد آمد. در این جا از سفارش‌های معنوی و اخلاقی او به پسر ارشدش محمد مهدی بهره و توشه راه می‌گیریم و دستورالعمل های اخلاقی کسی را که اندیشه او گنجینه رازها و رمزهای توفیق عالمان بزرگ تشیع بوده است چراغ راه قرار می‌دهیم.
وصیتنامه او را سه بخش است:
مقدمه که پس از حمد پروردگار چنین آغاز می شود: «اما بعد پس این صورت وصیتنامه کوچک‌ترین بنده پادشاه و صاحب اختیار جاودان و ناتوان‌ترین آفریده های اوست و ناچیزترین آنان ناچیز محض به همه فرزندان جگرگوشگان بازماندگان و نوادگانم. خدا آنان را از شر شیطان نگهدارد…».
پس به اصول دین و تشیّع شهادت می‌دهد به مقام و منزلت ائمه اثنی‌عشر(ع) و معارفِ دینی اقرار می کند. پس از آن با عنوان (وصیته) دستورات اخلاقی والایی را سفارش می‌کند که خود دستورالعملی مستقل برای رهنمودن سالکان به مقام والای بندگی حق و مقامات معنوی است و در پایان به فارسی توصیه هایی را نگاشته که در آینده انشاء اللّه جداگانه همراه با پاورقی‌های سودمند خواهد آمد.
اکنون ترجمه بخش عربی وصیت نامه را راهنمای سیر و سلوک خویش قرار می دهیم.
بسم اللّه الرّحمن الرحیم
الحمد لله وسلام علی عباده الذین اصطفی محمد واهل بیته الطاهرین المعصومین ولعنة اللّه علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدّین.
… هان پسرم نور دیده ام! خدا تو را در هر دو سرا رحمت کناد. بر تو باد پاس پیرویها و بندگی‌های الهی و دوری از گناهان و بدی‌ها[۲] .
از افراد بد دوری گُزین و با خوبان یار و همراه باش. از اندک عمر باقی‌مانده در به دست آوردن آنچه تو را در روز قیامت سود دهد بهره گیر[۳] روزی که بر ستمکاران بسیار دشوار است و بر غافلان و ناخوداندیشان ناخوشایند و سخت.
فرزندم دلبندم! خدا تو را بر انجام خوبی و پرهیزکاری موفّق بدارد. به پدر و مادرت چه در دار دنیا باشند یا در سرای آخرت نیکی کن[۴] ؛ زیرا آن که عاق پدر و مادر شود نه دنیا دارد و نه آخرت و پس از مردنش فرزندانش او را از یاد ببرند[۵] . برای پدر و مادرت در همه عمر دعا کن؛ چه خدا در قرآن تو را به دعا برای آن دو فرا می خواند:
«وقل ربّ ارحمهما کما ربّیانی صغیرا[۶] ».
نماز و روزه های قضای پدر و مادرت ر به اندازه توان به جای آور. اگر می توانی به نیابت از آنان حج بگزار و انفاق کن[۷] و به گاه پذیرش دعا به یادشان باش و برای آنان دعا کن تا خدا عمرت را دراز کند و کارهایت را سامان بخشد.
با خلق خد مهربان باش و به آنان مهر بورز[۸] . نیاز مردم را برآور و نیازهای آنان ر بر نیازها و خواسته های خود پیش بدار؛ زیرا کسی که به مردم مهر ورزد در دنیا و آخرت عزیز و گرامی باشد.
زیارت مشاهد مشرّفه و بقعه های مبارکه را ترک مکن[۹] .
فراگیری دانش دین تهذیب و تکمیل نفس نشر و گسترش دین را سرلوحه کار خویش کن و برنامه ریزی برای به سازی معیشت خویش و اداره زندگی را نیز فراموش مکن[۱۰] .
اگر خدا حاجت و نیاز برادر مؤمنت را به تو واگذارد مباد در برآوردن آن درنگ ورزی که خدا در دنیا و آخرت پست و رسوایت خواهد کرد[۱۱] .
به کهن سالان احترام بگزار حقوق آنان را در این سرا و آن سرا پاس بدار بویژه عموهایت که بسان پدر بر تو مهر می ورزند[۱۲] .
به اندازه توان صله رحم کن و به دوست و همسایه آزار مرسان.
شب هنگام که چشمها آرمیده‌اند تو بیدار شو و به درگاه خدا نیاز بر تا با خوشی وارد بهشت شوی[۱۳] .
بهره‌ات را از دنیا فراموش مکن. به همه نیکی کن همان گونه که خدا به تو این همه نیکی می کند. زمین را با گناه میالود چه بی گمان خدا سرکشان را دوست ندارد:
«و لا تنس نصیبک من الدّنیا فأحسن کما احسن ﷲ الیک و لاتبغ الفساد فی الارض انّه لایحبّ المفسدین.» قصص ۷۷.
سفارش می کنم سفارش می کنم باز هم سفارش می کنم تو را پس از تقوا به نگهداشت حقوق خواهر و برادران خود که از یک پدر و مادرید تا مادر و پدرت از تو و آنان خوشنود شوند. ان شاء ﷲ.
از آنان و غیر برادران و خواهران خود بخواه که برای پدر و مادرت دعا و طلب آمرزش کنند.
والسلام علیک وعلیهم بعد اهل بیت العصمة ورحمة ﷲ وبرکاته.
این وصیتی است برخاسته از حق برابر بر واقع هیچ شبهه ای در آن نیست درود بر هر آن کس که بدان عمل کند.