شاید زیاد نتوان از چهرهاش تشخیص داد؛ اما به حساب سالهای قمری ۹۰ سال دارد و متولد اراک است. سالهاست در حرم مطهر فاطمهی معصومه(س) نماز جماعت صبح به امامت وی اقامه میشود. کسانی که در مسجد قدیمی رضاییه (واقع در میدان سعیدی) نماز میخوانند نیز مدتهاست نماز مغرب و عشا را به او اقتدا میکنند. سلوک رفتاری عالمان قدیم را دارد و از شهرت و ایجاد دستگاه و تشکیلات گریزان است. با وجود اینکه به گفتهی فرزند ارشدش خاطرات نابی از حوزه و اساتید بزرگش دارد، اما بهسختی تن به مصاحبه یا مکتوبکردن آنها میدهد. همهی کسانی که به دیدارش میآمدند را یکسان احترام میکرد؛ حوزوی و غیرحوزوی. با اینکه بهدلیل کهولت سن و بیماری حال مساعدی نداشت، اما هرکس که به ملاقات میآمد، سعی میکرد به احترامش بلند شود. در شهرتگریزیاش همین بس که سخت میتوان دربارهاش مطلبی یا تصویری در اینترنت پیدا کرد. از آن دسته علمایی که در محضرشان احساس آرامش میکنی و به راحتی میتوانی حرف بزنی. محل سکونتش در محلهی آبشار قم، خانهای است ساده و قدیمی که بهدلیل وجود پلههای زیاد، برای شخصی در این سن و سال اصلاً مناسب نیست.
آیتﷲ غلامرضا صلواتی از اساتید قدیمی دروس خارج حوزهی علمیهی قم است که در سال ۱۳۲۶ش از اراک به قم مهاجرت کرد و پس از طی دروس سطح، به حلقهی درس اساتید بزرگی همچون آیات عظام بروجردی، سید احمد خوانساری، محقق داماد، گلپایگانی و اراکی پیوست. در بیان مرتبهی علمیاش همین نکته بس که مرحوم آیتﷲالعظمی سید احمد خوانساری برای وی و مرحوم آیتﷲ ستوده و – گاهی اوقات – مرحوم آیتﷲ اشتهاردی بهصورت خصوصی شرح تجرید میگفته است؛ در منزل خود آیتﷲ خوانساری و زمانی که هنوز به تهران نرفته بودند. وقتی پرسیدم که بیان علمی کدامیک از اساتیدتان در سطح خارج روانتر بود و از او بیشتر استفاده کردید – انگار که از رندیهای زمانهی ارتباطات هم مطلع باشد – با لبخندی پاسخ داد: همهشان خوب بودند!
دوستیاش با مرحوم آیتﷲ ستوده بهدوران ابتدای طلبگی در اراک (زمانی که هنوز به قم نیامده بود) بازمیگردد. بعدها در سطوح عالی و خارج نیز هممباحثه بودند و – از زمان مرحوم آیتﷲ بروجردی – سالها هردو از ممتحنین معروف حوزه.
از شاگردان شناختهشدهی آیتﷲ صلواتی میتوان به حجج اسلام قرائتی، ناطق نوری، محمدی ریشهری، قاضی عسکر (نماینده رهبر در امور حج و زیارت)، اعرافی ، حسن روحانی (رییسجمهور) و نیز حضرات آیات مؤمن (در شرح لمعه) و آملی لاریجانی اشاره کرد.
چند توصیه و خاطره
در مدت زمان ملاقات، آیتﷲ صلواتی نکات و خاطرات جالبی را بیان کردند که ذکر آنها خالی از لطف نیست:
- مناقب ائمه(ع) را حتی اگر شنیده باشید، باز هم ذکر آنها عبادت است. امیرالمؤمنین(ع) به یکی از اصحابشان بهنام حارث حمدانی فرمود: «یا حار حمدان؛ من یمت یرنی من مؤمن او منافق قبلاً»؛ در لسان عرب وقتی میخواهند کلمهای را ترخیم کنند بعضی حرفها را حذف میکنند و مثلاً حارث را میگویند حار؛ یعنی هرکس هرجا باشد – در شرق و غرب عالم – در شب اول قبر من را میبیند؛ مؤمن باشد یا منافق؛ منتها خب طبیعتاً زیارت ایشان از منافقین با مؤمنین تفاوت دارد. غرض اینکه الآن با پیشرفت تکنولوژی و مثلاً این تلفنهای همراه، احادیثی از این دست برای مردم قابل فهم شده است. شاید صد سال پیش از این میگفتند یک نفر چطور میتواند همزمان هم در شرق قابل رؤیت باشد و هم در غرب؛ یا وقتی که حضرت حجت(عج) ظهور میکند چطور میشود که صدای ایشان را همه میشنوند. لذا اگر بعضی روایات را از رسول گرامی اسلام(ص) و ائمه(ع) شنیدید و بهنظرتان بعید آمد نباید انکار کنید. از فرمایشات خود آن بزرگواران هم هست که اگر چیزی از حرفهای ما به شما رسید و متوجه نشدید انکار نکنید.
- مرحوم آیتﷲ سیداحمد خوانساری در فیضیه نماز جماعت میخواندند. وقتی که آیتﷲ سیدمحمدتقی خوانساری (که نماز باران ایشان معروف است و هنوز برخی معمرین قم بهیاد دارند) به قم آمدند، آقا سید احمد خوانساری جای خودشان را به ایشان دادند و خودشان در مسجد محقری نزدیک به سهراه بازار امام جماعت میشوند. یعنی تا این حد با تقوا بودند و قصد قربت داشتند.
- (خاطرهای جالب از زبان فرزندشان، حجتالاسلام والمسلمین محمدحسین صلواتی، استاد سطوح عالی حوزه که در جلسه ملاقات حضور داشتند) مرحوم آیتﷲ فاضل لنکرانی گفته بودند که «من و آقای صلواتی یک روز در درس با هم فرق داشتیم؛ آقای صلواتی یک روز زودتر از من به درس آیتﷲ بروجردی رفتند و من در صحن حرم از ایشان پرسیدم: درس چطور بود؟ و ایشان در پاسخ گفتند: خیلی عالی بود. من نیز از روز بعد به درس آیتﷲ بروجردی رفتم».
- مرحوم آقای گلپایگانی یک امتحانات خصوصیای داشتند. امتحانات عمومی حوزه در یک سن و مقطع مشخصی برگزار میشد. یکی از ممتحنین این امتحانات خصوصی بنده بودم؛ به همراه مرحوم آقای بنیفضل، مرحوم آقای ستوده، مرحوم آقای اشتهاردی، مرحوم آقای اعتمادی و مرحوم آقا مجتبی عراقی.
- مدتی با مرحوم حاجآقا مصطفی خمینی در درس کفایه مرحوم حاجآقا مرتضی حائری (فرزند مرحوم مؤسس) همدرس بودم. مکاسب را پیش مرحوم حاجآقا مرتضی حائری و کفایه را هم مقداری در درس ایشان و مرحوم آقای حاجشیخ عبدالجواد اصفهانی سدهی در مسجد عشقعلی خواندم.
- مرحوم آقای بروجردی دارای چنان مقام و ابهت علمیای بودند که کسانی مثل آیتﷲ گلپایگانی و آیتﷲ محقق داماد با اینکه خودشان درس خارج میگفتند، در درس آقای بروجردی هم حاضر میشدند. حتی شنیدم اوایلی که آیتﷲ بروجردی به قم آمده بودند، امام خمینی(ره) هم مدتی در درس ایشان حضور مییافتند. مقام مرجعیت در آن زمان با الآن متفاوت بود؛ صرفالمرجعیت مطرح بود. خیلی با عظمت بود مرحوم آیتﷲ بروجردی. من از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۰ش که ایشان مرحوم شدند، در درس خارج فقه و خارج اصول ایشان شرکت کردم. تابستانها در صحن آینه درس میگفتند و زمستانها در مسجد بالاسر. مدتی هم این اواخر در مسجد عشقعلی درس میگفتند که البته دیگر زیاد حالشان مساعد درس گفتن نبود و مشغولیتهای مرجعیتی هم داشتند.
- مرحوم آقای محقق داماد مدتی در مسجد امام درس میگفتند و بعد مدتی در مسجد مسگرها (بازار). درس ایشان هم شلوغ بود و کسانی مثل مرحوم آقای ستوده و حاجآقا موسی شبیری زنجانی در درس ایشان حاضر میشدند.
آرزوی سلامتی و عافیت
آیتﷲ صلواتی از روز گذشته بهدلیل کسالت در بیمارستان آیتﷲ گلپایگانی بستری شدهاند. برای این استاد پیشکسوت حوزه آرزوی شفای عاجل میکنیم و امیدواریم در آینده بتوانیم از ایشان و دربارهی ایشان مطالب بیشتری را منتشر کنیم.
ناشناس
عالی بود . انشاءالله هر چه زودتر شفا پیدا کنند.
ناشناس
خداوند ایشان را که از ذخایر علمی حوزه هستند حفظ بفرماید و انشاءالله در صدا و سیما برنامه ایی مخصوص به این استاد بزرگ تهیه و پخش گردد.
رضوان طلب
گزارش مختصر وگیرایی بود .دست مریزاد
خداوند این عالم زاهد وپارساراشفای عاجل کرامت فرماید.
ناشناس
خیلی عالی بود اگر هر روز از احوالاتشون و خاطراتشون مطلب بگذارید ممنون میشم
حسن
جالب بود؛ چه اساتید گمنامی هستند و متاسفانه بعد از اینکه از دنیا میرن خیلیا متوجه میشن. بیشتر معرفی کنید بزرگان گمنام و گوشهنشین رو.
ناشناس
من سران شهر اراک هستم واقعا نمیدونستم شهرمان یه چنین فقیه بزرگی شهر ما تربیت کرده خداوند ب عمر پرکت ایشون بیفزایه ان شاالله
از اساتید فقه و اصول حوزه
جناب
معراجی بزرگوار . ممنون از تلاشتان در معرفی جناب استاده صلواتی . اما یک نکته گوشه ذهنم مرا به تفکر وادار میکند !….. تعداد زیادی از اساتید و فضلای حوزه از شاگردان ایت الله العظمی سید صادق روحانی صاحب دایره المعارف » فقه الصادق «میباشند . از جمله حضرت استاد صلواتی بزرگوار که به همراه جناب استاد ستوده نه یک جلسه و دو جلسه و یکماه و یکسال . بلکه چندین سال متمادی از شاگردان مخصوص ایت الله روحانی بودند .
حالا میخواهم بدانم
حضرتعالی بدلایلی !؟ از ذکر این مطلب در گزارشتان امتناع کردید ؟؟
خدای نکرده جناب استاد به فراموشی و الزایمر مبتلا شده اند . والا جناب استاد که خود فقیه هستند و معلم اخلاق نمیتوانند استاد خود را یاد نکنند .
یا اینکه برادران » مباحثات » از ذکر نام ایت الله روحانی امتناع کرده اند و گزارشتان را ویرایش خاص !!؟ نموده اند !؟
مرتضی معراجی
استاد عزیز فقه و اصول
خدا را شاکرم که در مطلب بنده نکتهای بوده که گوشهی ذهن شما را به تفکر واداشته؛ چند نکته را اجمالاً به عرض میرسانم:
۱. سیاستزدگی در ایران بیداد میکند؛ هنر اینکه از هر مطلبی برداشت سیاسی کنیم نزد ایرانیان است و بس؛ اگر به آن «دلایلی» که شما فکر میکنید اسم آیتالله روحانی را نیاوردیم، به طریق اولی – و به همان دلایل – نباید اسم مرحوم آسید احمد خوانساری را هم میآوردیم. «مباحثات» در انتشار مطالب، رویکرد تحلیلی و اندیشهای دارد و از سیاستزدگی (تأکید میکنم از سیاستزدگی؛ نه از سیاست) پرهیز میکند. دلیل بر این مدعا هم این است که هر از گاهی توسط برخی بزرگواران به یک گرایش خاص سیاسی محکوم میشویم؛ زمانی به طرفداری از نشست اساتید، زمانی به هواداری از جامعه مدرسین و… این نشاندهندهی این است که مطالب مختلفی در سایت با رویکرد تحلیلی منتشر شده و میشود که پتانسیل برداشتهای گوناگونی را داشته است. اما انصافاً برداشت سیاسی از مطلب حاضر کار بسیار دشواری است.
۲. صرفاً بخش دوم متن به بیانات آیتالله صلواتی اختصاص دارد؛ قسمت اول را بنده از فرزند ایشان پرسیدم و در مقام ذکر نام تمام اساتید ایشان هم نبودم. یعنی اینطور نبوده که از ایشان بپرسم تمام اساتیدتان را نام ببرید و ایشان به دلیل آلزایمر یا بیاخلاقی یا هر دلیلی که در ذهن مبارک شماست، اسم همه اساتید را بردهاند، غیر از آیتالله روحانی! آخر این چه آلزایمری است که همه را به یاد آوردهاند غیر از یک نفر؟ مگر اینکه قائل باشید آلزایمر سیاسی هم داریم! ضمن اینکه در حد انتشار همین مطلب را هم وقتی به سمع و نظر آیتالله صلواتی رساندند، بسیار ناراحت شدند و حتی از ما خواستند که مطلب را پاک کنیم و حتی برای چند ساعتی هم مطلب پاک شد؛ چون در همین حد هم بهدنبال مطرحشدن – و اینکه چه کسانی شاگردان یا اساتید من بودند – نیستند. نهایتاً با اصرار ما و توجیه مفصل، به انتشار مجدد مطلب رضایت دادند.
۳. بیشک قبول دارید که حضرت آیتالله روحانی از نظر سنی حداقل سیچهل سال از اساتید و بزرگان نامبردهشده در این مطلب کوچکتر هستند. اینکه ایشان به دلیل استعداد کمنظیرشان از حدود بیستوپنجسالگی درس خارج میگفتند قطعاً دلیل بر این نیست که هرکس که در آن زمان به درس خارج میرفته، حتماً به درس خارج ایشان هم میرفته.
۴. طبیعی است که یک طلبه در طول دوران تحصیلش ممکن است سر درس اساتید بسیاری حاضر شود. حتی بودهاند بزرگانی که تکرماً به درس برخی اساتید میرفتهاند (مثل نمونهی آیات گلپایگانی و محقق داماد و حضورشان در درس آیتالله بروجردی که در متن آمده). بنده در این مطلب صرفاً اساتید اصلی ایشان و بزرگان آن دوره را مطرح کردهام. (آیتالله روحانی از مراجع این دوره هستند و همسن آیتالله صلواتی و طبق زندگینامه ایشان که در سایتشان آمده، خودشان هم از شاگردان آیتالله بروجردی بودهاند). طبیعتاً اگر قرار شد برای آیتالله صلواتی زندگینامهی مفصلی نوشته شود، در بخش اساتید ایشان – البته در صورت صحت و سقم ادعای مطرحشده توسط شما – قطعاً اسم آیتالله روحانی هم خواهد آمد.
* در پایان مجدداً از اینکه مطلب بنده را شایستهی نظردادن دانستهاید تشکر میکنم و عاجزانه از شما میخواهم بهجای مشغولکردن فکرتان به اینکه چه کسی شاگرد چه کسی بوده یا چه کسی استاد چه کسی، سطور ابتدایی مطلب را دوباره بخوانید. بیایید دربارهی این موضوع تفکر کنیم که سلوک رفتاری علمای قدیم کجاست؟
رضوان طلب
سلام مباحثاتیهای تلاشگر،خوشحال شدیم ازاستاد سالهای جوانی مان یادی ولواندک به میان اوردید.انصافا پرنکته بود اما کامل نبود گروهی رابگذارید تازوایای معرفی نشده ای ازاین اسوه های دانش وپارسایی ودنیا گریزی واخلاص رابرنمایانند .ازاین گنجینه ها کم نیستند درحوزه علمیه عظیم شیعی.
به همه زوایا هم بپردازید.
باعزیزی که یاداوری کرده اندایشان درمحضر ایت الله روحانی کارعلمی داشته اند ، هم نظرم .
اگرچنین چیزی بوده حتما بایدتمام وکمال گفته شود.
بسیار موفق باشید.
از اساتید فقه و اصول حوزه
جناب معراجی عزیز ! یاز هم سلام . باز هم تشکر
ممنون که مطلبم را خواندید و پاسخ دادید . پاسختان جای نقد بسیار دارد . برای اینکه متهم نشوم به بی اخلاقی !؟ و…… فعلا از نقد ان خودداری میکنم .اما
شاید بد نباشد فقط به فرازی از جوابتان اشاره کنم .
اینکه فرموده اید سن ایت الله روحانی با سن اکثر اساتید و بزرگواران نامبرده شده برابری میکند پس ………. دلیل گرفته اید که چون افراد بزرگوار همسن اقای روحانی بودند . پس نمیتوانند از شاگردان ایشان باشند !!؟ اولا جناب صلواتی سرزنده هستند و میتوانند این شاگردی را تایید کنند . دوما هستند کسانیکه شاهد بودند جناب اقایان صلواتی . ستوده . فخر وجدانی . اعتمادی و……….. در درس ایت الله روحانی شرکت میکردند . سوما سری بزنید به کتاب مرحوم رازی که در مورد روحانیت نوشته است و در انجا متذکر میشود که «در زمان ایت الله العظمی بروجردی تنها ۲۰ نفر درس خارج فقه و اصول میدهند _ بر خلاف زمان حال که ………..بگذریم _ بزرگترین درس فقه و اصول مربوط به ایت الله بروجردی است و یکی از درس های خوب و اتفاقا جمعیتدار درس فقه و اصول ایت الله سید صادق روحانی که که جوانترین مدرس در این رابطه است و سیدی است جوان و خوش سیما که درسش در حرم مطهر حضرت معصومه برپا میشود «( نقل به مضمون ).
باز هم تشکر و باز هم پوزش !
علی رضا
همیشه مقاله های زیبای سایت مباحثات رو دنبال می کنم. خسته نباشید . حوزه علمیه باید به علمایی مثل آیت الله صلواتی افتخار کند . امثال ایشان که دنبال اسم و رسم و مطرح شدن نیستند باید الگوی ما طلبه های جوان باشند.
سعید
محض اطلاع برخی از عزیزان که شاید در فضای قم نیستند:
نماز صبح های حرم به امامت آقای صلواتی برگزار میشه
خیلی راحت میشه باهاشون هم صحبت شد ولی باید شرایط سنی و جسمی ایشون رو هم مراعات کنیم.
در چند برخوردی که با ایشون داشتم خیلی تاکید روی خوندن زیارت آل یس و دعای عهد دارن
مهدی خوش فطرت
سلام، مسجد رضائیه رفتم خدمت شریف شان، فرزندم به دنیا آمده بود اذان و اقامه به گوششان قرائت کردند. خداوند شفای عاجل عنایت نمائید.