نویسنده: حجت‌الاسلام دکتر سعید بهمنی، عضو شورای عالی قرآنی کشور

در این میان برخی دستگاه‌ها و سازمان‌ها وظایف روشن‌تر و متعین‌تری در این زمینه دارند. به طور کلی دستگاه‌های فرهنگی و به طور خاص سازمان‌های دینی و بالأخص دفتر تبلیغات اسلامی دارای نقش و مأموریت ویژه در این باره‌اند. بدون تردید کار ویژه دفتر تبلیغات اسلامی، ساماندهی و مدیریت امر تبلیغ دینی در کشور است. اساسا مزیت راهبردی دفتر تبلیغات در مقایسه با مجموعه‌های مشابه، تبلیغ و ترویج دین با استفاده از سرمایه‌های انسانی فاضل و آگاه حوزه‌های علمی سراسر کشور است.

مزیت راهبردی تبلیغ و سامانه اعزام مبلغ

بزرگ‌ترین چرخه گزینش، آموزش و اعزام روحانیون برای تبلیغ در کشورها را دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم مدیریت می‌کند. این سامانه، کاملا منحصربه‌فرد بوده و در هیچ کجای دنیا نظیر ندارد.

آیت‌ﷲ فاضل مالکی از شاگردان برجسته شهید سید محمد باقر صدر به نقل از ایشان می‌گفت: مرحوم صدر با تحلیل زمینه‌های انقلاب اسلامی در ایران دریافته بود که یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری انقلاب، سامانه تبلیغ در حوزه‌های علمیه ایران بوده است. ایشان از آقای مالکی می‌خواهند به مطالعه این سامانه در ایران پرداخته و الگوی آن را در عراق به اجرا درآورند. البته فعالیت ایشان در این زمینه با تشدید محدودیت حوزه‌ها در عراق به وسیله صدام مواجه می‌شود که با خروج حضرت امام از عراق و سفر به کویت، تقریبا هم‌زمان بوده است. این نشان می‌دهد دانشمند زمانه‌شناسی مانند شهید صدر مزیت راهبردی سامانه تبلیغ در ایران را به خوبی دریافته است.

آسیب‌شناسی حوزه تبلیغ

به رغم بی‌نظیر بودن و برکات فراوان استعدادهای تبلیغی در ایران و حوزه‌های علمیه و به‌ویژه دفتر تبلیغات اسلامی، کاستی‌های قابل توجهی در این زمینه به چشم می‌خورد:

باید به تبلیغ به عنوان یک رسالت اصلی و به مثابه مقوّم نقش طلبگی نگریسته شود.

۱. کاستی در برنامه‌های تربیتی و آموزشی طلاب نسبت به کسب دانش و مهارت‌های تبلیغی.

۲. کمرنگ شدن مشارکت و پشتیبانی مردمی در امر تبلیغ.

۳. به فعلیت در نیامدن استعدادهای بالقوه.

۴. پایین بودن شمار روحانیون مبلغ در مقایسه با منابع انسانی موجود.

۵ و ۶. رواج نگرشی که تبلیغ را امری اهمّ و یا حتی مهم نمی‌داند و به طبع آن کاستی در قوانین و مقررات تشویقی برای تبلیغ.

۷. کاهش اقبال روحانیون در نقش‌آفرینی تبلیغ.

ارائه یک راه حل ستادی

جهت آسیب‌زدایی در زمینه تبلیغ و اعزام مبلغ لازم است به شکل ویژه‌ای به این مقوله راهبردی توجه شود. شورای عالی مدیریت حوزه‌ها، مرکز مدیریت حوزه علمیه و دفتر تبلیغات اسلامی، مجموعه‌هایی‌اند که وظیفه بازنگری و بازسازی و ایجاد تحول این سامانه را بر عهده دارند.

نقطه عزیمت در این امر، تغییر نگرش به امر تبلیغ است. به این معنی که به تبلیغ به عنوان یک رسالت اصلی و به مثابه مقوّم نقش طلبگی نگریسته شود.

راه حل عملی و پیشنهاد

لازمه این امر آن است که در گزینش طلاب برای ورود به حوزه‌های علمیه، به شاخص‌های استعداد تبلیغ دین توجه شود. در حالی که اکنون این شاخص‌ها منحصر در شاخص‌هایی است که صرفا استعداد توانایی کسب علوم حوزوی را احراز می‌کند. پس از ورود به حوزه علمیه از همان آغاز، طلبه‌ها با نقش‌آفرینی در انتقال معانی و تعالیم دینی همراه شوند و به گونه‌ای مهارت‌های نشر آن را نیز فرا گرفته و در عمل به اجرا درآورند.

البته سطح انتظار برای طلاب هر پایه متفاوت است. برای مثال طلبه پایه یک موظف باشد روخوانی و درست‌خوانی قرآن کریم را بیاموزد و به شماری از مردم در هر سطح، اعم از کودک یا بزرگسال بیاموزد و گواهی موفقیت در اجرا کسب کند و تا این گواهی را کسب نکرده مجوز ورود به پایه بعد را دریافت نکند. به همین ترتیب پایه‌ها و سطوح دیگر به گونه‌ای تعریف شوند که دانش و مهارت‌های فراخور همان پایه و سطح را در اختیار او بگذارند و او گواهی فراگیری و موفقیت در اجرا را برای ارتقاء به پایه‌ها و سطوح بعدی اخذ کند.

این امر سبب می‌شود امر تبلیغ برای یکایک دانش‌آموختگان حوزوی به نحو فراگیر و استیعاب نهادینه شود. به این ترتیب ما صرفا یک‌سی‌ام طلبه‌ها را آماده و قائم به امر تبلیغ نخواهیم داشت. بلکه هر دانش‌آموخته حوزوی، آماده تبلیغ شده و با مدیریت صحیح قائم به امر تبلیغ خواهد بود.