– یک.
طی سالهای گذشته اظهارنظرها و سخنان آقای سید کمال حیدری -از کنشگران فکری حوزه علمیه قم- همواره محل تأمل اساتید و حوزویان بوده است. اظهاراتی که هرچه جلوتر حرکت کرد به سمت و سوی جریان روشنفکری دینی نزدیک‌تر شد و با ایشان همگراتر و به همان میزان از جریانات فکری اصیل موجود در حوزه فاصله گرفت! همین مسأله کافی بود تا از شخصیت‌های نهادهای انقلابی همچون جامعه مدرسین گرفته تا جریانات سنتی حوزه نسبت به سخنان وی واکنش نشان دهند.

– دو.
یکی از سنت‌های همیشگی در حوزه‌های علمیه سنت مباحثه، گفت‌وگو و نقد و ابرام بوده و همانطور که از کتابهای کلاسیک حوزه نیز برمی‌آید قلت و ان‌قلت، روندی جاری و ساری در حوزه‌هاست. بر اساس این مبنا حوزویان حق دارند در چهارچوب‌های موجود به اظهارنظر پرداخته و دیدگاه‌های خود را در مسائل گوناگون مطرح کنند و هم‌اکنون نیز در حوزه‌های علمیه جریانات مختلف فکری با وجود همه اختلافات تلاش می‌کنند این سنت را حفظ کنند.

– سه.
علی‌رغم همه تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر مقوله آزاداندیشی در حوزه مع‌الاسف آنگونه که بایسته بود به برقراری کرسی‌های آزاداندیشی پرداخته نشد. غالب کرسی‌ها در فضای اختلافات سلیقه و نه اختلافات مبنایی تشکیل می‌شود و همین مسأله برخی پرونده‌های مهم را به سرانجامی نامعلوم می‌کشاند. ماجرای تحول‌خواهی یکی از همان دست پرونده‌هاست که همچنان حوزه در خصوص آن نتوانسته به یک نظریه واحد برسد. افکار و اظهارات سید کمال حیدری نیز از آن دسته از جریاناتی است که حوزه می‌توانست و امکان آن بود که در غالب یک سلسله تمهیدات درون‌حوزوی از جمله کرسی آزاداندیشی، ضعف‌های فکری وی عیان و آسیب‌هایش کمتر شود.

– چهار.
به نظر می‌رسد که سید کمال حیدری -که از جمله نظریات شاذ وی می‌توان به جواز تعبد به ادیان، جواز تعدد قرائت‌ها از دین، تمایز بین مرجعیت فقهی و دینی اشاره داشت- با اظهار نظر اخیر خود مبنی بر «تکفیر اهل سنت توسط تمام علمای شیعه»، پروژه فکری خود را وارد فاز جدیدی نمود. انتشار این اظهار نظر در روزهایی که نزدیک به هفته وحدت می‌شویم موجی از تعارضات و تنش‌ها را در درون جامعه شیعی به راه انداخته است. در مقطعی که باید فعالانه به دنبال دفع نقشه‌های استکبار جهانی در ایجاد تنش بین مسمانان بود، طیفی از بزرگان حوزه قم درگیر دفع و پاسخگویی به شبهات ایشان شده تا از تنش‌زا شدن فضا و از امنیتی‌شدن یک تفکر جلوگیری کنند.

– پنج.
مهمترین سوال بسیاری از دغدغه‌مندان در چنین شرایطی این است که چه باید کرد و فضای تنش‌زای موجود را چگونه می‌توان کنترل کرد؟ به نظر می‌رسد هر تفکری در سه سطح نمود پیدا می‌کند:

سطح اول: سطح فکری و نظری
در این سطح تفکر و اندیشه در قالب کتاب، نظریه، کرسی آزاداندیشی و … عرضه گردیده و تنش‌زایی آن منجر به ابعاد اجتماعی و سیاسی و امنیتی نمی‌گردد.

سطح دوم: سطح سیاسی و اجتماعی
برخی از تفکرات و اندیشه‌ها در سطوح مختلف امتداد پیدا می‌کنند و رفته رفته با جذب افراد به سطوح سیاسی و اجتماعی امتداد پیدا می‌کنند.

سطح سوم: سطح امنیتی
این سطح بالاترین سطح تخاصم یک اندیشه با چهارچوب‌های موجود می‌باشد. به عنوان مثال داعش و تفکر تکفیری به عنوان یک اندیشه در میان سلفیت در سالهای متوالی، صرفا در سطح فکری بود و عرصه میدانی نداشت اما در سالهای گذشته سطح امنیتی پیدا کرد و باعث جنگ‌ها و ریختن خون‌های زیادی در بین مسلمانان شد.

در نهایت به نظر می‌رسد با اظهار نظر اخیر آقای سیدکمال حیدری در شبکه الاخباریه عراق، این جریان فکری خیلی زود وارد سطح سوم گردید، سطحی که احتمالا در صورت اهمال دلسوزان می‌تواند در سالهای آینده هزینه‌های زیادی برای کشور و فعالان تشیع در سایر کشورها داشته باشد.