تبیین سیره معصومان^{(علیهم السلام)} برای پیروان آن‌ها به‌ویژه شیعیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و همواره بر شناخت و پیروی از آن اهتمام داشته‌اند. ارائه و شناساندن روش و سبک زندگی اهل‌بیت^{(علیهم السلام)} به جامعه و پیروان آن‌ها علاوه بر سیراب کردن روان تشنه مشتاقانِ سبک زندگی و سیره معصومان^{(علیهم السلام)} می‌تواند در دنیای امروز راهگشای بسیاری از مشکلات بوده و در دفع و رفع ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی به‌کار آید.  از طرفی شناخت ادوار زندگانی معصومان^{(علیهم السلام)} و شرایط حاکم بر آن برای درک رفتار آنان و فهم چگونگیِ رفتار آن بزرگواران با حاکمیت و شرایط عصرشان ضروری است. در واقع تبیین مناسب و فهم بهتر سیره آنان نیازمند بسترشناسی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‌باشد.

از میان دوران پرفرازونشیب تشیع به‌ویژه عصر حضور ائمه^{(علیهم السلام)}؛ زمان امامت حضرت امام جواد^{(علیه السلام)} از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ دورانی که علی‌رغم کوتاهی و محدودیت‌های فراوانی که حکومت عباسیان برای امام به‌وجود می‌آورد، نمود ویژه‌ای در تاریخ تشیع داشته و به دلیل اقدامات آن امام همام از نقاط برجسته عصر حضور به‌شمار می‌رود.

در عصر امامت امام جواد^{(علیه السلام)} افکار و اندیشه‌های بیگانه که از دوران گذشته و با حمایت خلفای عباسی رونق گرفته بود، سبب پیدایش برخی کجروی‌های فکری و فرهنگی گردیده و انحرافاتی را در جامعه پدید آورده بود. تعدد فرقه‌های اسلامی که هرکدام داعیه رهبری و هدایت جامعه را داشتند – به‌ویژه فرقه‌های شیعی همانند زیدیه، اسماعیلیه و واقفیه – و شبهه‌پراکنی آن‌ها علیه خط اصیل اسلامی نیز بر مشکلات پیش روی امام جواد^{(علیه السلام)} می‌افزود. از سوی دیگر جامعه شیعی هم پس از شهادت امام رضا^{(علیه السلام)} با بحران دیگری مواجه شد و سن پایین امام سبب حیرت برخی و انحراف برخی دیگر شد.

امام جواد^{(علیه السلام)} برای مقابله با این بحران‌ها که از سوی گروه‌های مختلف و با ماهیت‌های متفاوت به‌وجود آمده بودند از شیوه‌ها و روش‌های گوناگونی بهره برده و ضمن معرفی خط اصیل اسلامی جایگاه امامت شیعی را تبیین و تثبیت کرده و بر ادعاهای مخالفان خط بطلان کشیدند. سیره و رفتار امام به‌گونه‌ای بود که بدون ایجاد تنش و بحران در جامعه‌ای که دارای سلایق و گرایش‌های مختلف بودند از نشر و گسترش افکار انحرافی نیز جلوگیری کردند.

اهمیت سیره و زمانه امام محمدتقی^{(علیه السلام)} و لزوم تبیین علمی و بررسی همه‌جانبه آن سبب گردید تا انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه که پیش از این همایش سیره و زمانه امام کاظم^{(علیه السلام)} را با موفقیت برگزار کرده و با استقبال اساتید گران‌قدر حوزه و دانشگاه مواجه شده بود، به تبیین جایگاه و سیره دیگر معصومان^{(علیهم السلام)} نیز توجه کرده و با عنایت به توان و ظرفیت علمی نهادها و اساتید مرتبط با انجمن، بررسی عصر و زمانه ابناءالرضا^{(علیهم السلام)} را در دستور کار خود قرار داده و در نخستین گام، همایش سیره و زمانه امام جواد^{(علیه السلام)} را طراحی کرد.

از همین رو، در راستای برگزاری بهتر همایش به‌دنبال رایزنی با شخصیت‌ها و مراکز علمی، شورای علمی همایش تشکیل و پس از تصویب موضوعات و محورهای آن، فراخوان را منتشر و مقالات متعددی دریافت گردید که علی‌رغم حجم بالای مقالات دریافت شده (بیش از ۱۰۰ مقاله) تعدادی که شرایط علمی لازم برای نشر را داشتند در سه جلد در اختیار علاقه‌مندان آن امام بزرگوار قرار می‌گیرد.

ضمناً همایش در روز دوشنبه ۳۰ فروردین مصادف با دهم رجب، ولادت باسعادت امام جواد^{(علیه السلام)} از ساعت ۸ الی ۱۳ با سخنرانی آیت‌ﷲ بوشهری در سالن همایش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار می‌گردد.