حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی راد

استاد محمدعلی مهدوی راد اولین سخنران این مراسم بود.  وی درباره‌ی تاریخچه‌ی کتابخانه‌ی تخصصی تاریخ اسلام و ایران گفت: «این کتابخانه در سال ۱۳۷۴ش ابتدا به نیت ایجاد فضایی برای پژوهشگران تأسیس شد؛ اما در ادامه و با حمایت‌های حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی کار گسترش پیدا کرد؛ به‌طوری که ادامه‌ی آن به تأسیس هفت کتابخانه‌ی تخصصی علوم قرآن، علوم حدیث، تاریخ اسلام و ایران، فقه و حقوق، فلسفه و کلام، ادبیات (فارسی و عربی) و زبان‌های خارجی انجامید».

رئیس کتابخانه‌های تخصصی علوم قرآن و ادبیات در ادامه افزود: «برای ارائه‌ی یک تحقیق محکم به سه مقدمه نیاز داریم: ۱. نیروی انسانی؛ ۲. فضای آرام، سالم و امن (امن به‌معنای دغدغه‌نداشتن محقق برای حرف‌زدن)؛ ۳. ابزار پژوهش که مهم‌ترین ابزار پژوهش، کتاب است. اگر کتاب و منابع در اختیار محقق نباشد، نمی‌توانیم از او انتظار تحقیقی محکم داشته باشیم. علامه شهید مطهری درباره‌ی یکی از فلاسفه می‌گفت: ایشان در فلسفه گمراهی‌های بزرگی آفریده؛ به‌دلیل نداشتن کتاب؛ یعنی چون به کتاب و منابع دست‌رسی نداشته، ابواب فلسفه را بلد نبوده است».

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران (پردیس فارابی) مهم‌ترین رسالت کتابخانه‌های تخصصی را فراهم کردن این ابزار مهم پژوهش – یعنی کتاب – ذکر کرد و گفت: «مجموعه کتابخانه‌های تخصصی در قم در این راه انصافاً زحمت کشیده‌اند؛ به‌طوری که برخی کتاب‌های موجود در این کتابخانه‌ها کم‌یاب و در مواردی نایاب هستند».

حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان

در ادامه این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان مدیر کتابخانه‌ی تخصصی تاریخ اسلام و ایران ضمن خیرمقدم به مهمانان و تشکر ویژه از حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی گفت: از سال ۱۳۷۴ش که کتابخانه تأسیس شد تاکنون حدود ۱۸۲ هزار جلد کتاب جمع‌آوری شده و در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است؛ در موضوعاتی مانند تاریخ اسلام، تاریخ تمدن، تاریخ علم و… .

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به دو نکته‌ی جالب و مهم اشاره کرد: «پایان عصر کتاب» و «علم‌ستیزی ایرانیان». اهم سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین جعفریان درباره‌ی این دوموضوع بدین ‌شرح است:

پایان عصر کتاب

بنده هرچند بیست سال است در این‌جا مشغول جمع‌آوری کتاب بوده‌ام؛ اما الآن دیگر اعتقادی به کتاب (یعنی کتاب چاپی و کاغذی) ندارم و آرزو می‌کنم روزی برسد که ما بدون کاغذ و قلم، علم را حفظ کنیم و نشر دهیم. شاید اگر ده‌سال پیش به ما می‌گفتند که سیستم بانکداری ما بخش عمده‌ی کارها را به‌صورت کامپیوتری و در فضای مجازی انجام خواهد داد، باور نمی‌کردیم. ما باید برای رسیدن به این آرزو تلاش کنیم. مجلس شورای اسلامی با تدبیر جناب آقای دکتر لاریجانی می‌تواند در این زمینه پیشگام باشد. حوزه‌ی علمیه هم باید در این زمینه پیشگام باشد؛ هرچند بنده اعتقاد دارم حوزه همین الآن هم نسبت به دانشگاه در این زمینه پیشگام است. من در دانشگاه تهران حضور دارم؛ واقعاً در آن‌جا یک‌دهم امکاناتی که در این‌جا هست وجود ندارد. این پیشگامی حوزه نیز به برکت مراکزی چون مرکز نور بوده که حدود بیست و هفت یا بیست و هشت سال پیش تأسیس شده است.

در عین حال کارهای ما در عرصه‌ی دیجیتال، نابسامان است و سایت‌هایمان هم خاصیت آن‌چنانی ندارند. تأسیس اینترنت ملی که مسئولین به‌دنبال آن هستند ایده‌ی خوبی است؛ اما بدون اطلاعات و دیتای مناسب فایده‌ای ندارد. ما هنوز امکان دانلود سالم یک کتاب را نداریم؛ در حالی‌که سایت‌های مهمی مثل گوگل بسیار قوی هستند در این زمینه؛ مثلاً کتابی که دیروز در سعودی چاپ می‌شود، یک یا دو روز بعد در این سایت‌ها به‌طور کامل قابل دریافت است. ما ادعای بیش از توان خودمان نباید داشته باشیم؛ همین اندازه که بتوانیم یک‌درصد هم در کارهای دیجیتال در عرصه‌ی بین‌المللی مشارکت داشته باشیم خوب است.

علم‌ستیزی ایرانیان

ما در تاریخ ایران، خیلی در بحث توسعه‌ی علم خوشنام نیستیم. ما حتی در این زمینه به آیات قرآن که این‌همه به علم توصیه می‌کنند نیز بی‌توجه بوده‌ایم؛ والا باید حداقل پانصد فتوا در این زمینه می‌داشتیم. تجربه‌های مختصر تاریخی بنده نشان می‌دهد که ما علم‌ستیز بوده‌ایم؛ سال‌ها با مدارس جدید دشمنی کردیم؛ البته منهای عده‌ای آدم فهمیده! ما در زمان قاجار بین ۳ تا ۴ درصد باسواد در شهرهایمان داشتیم و این رقم در روستاها نیم‌درصد هم نبود.

وضعیت امروز به‌خاطر شرایطی است که دنیای جدید برای ما فراهم کرده است و به همین دلیل باید شاکر آن باشیم. باید ازاین‌به‌بعد برای توسعه‌ی علم، تلاش کنیم. علم هم فقط آن چیزی نیست که ما در قم کار می‌کنیم. کتابخانه‌ی تخصصی تاریخ اسلام و ایران در حد توان خود نشان داده که به تاریخ ایران، تاریخ جهان، تاریخ تمدن و تاریخ علم توجه دارد.

الآن حدود بیست سال است که مقام معظم رهبری بر موضوع علم تأکید دارند؛ اما مع‌الأسف این موضوع را بنده در محیط دانشگاه نمی‌بینم؛ در حوزه‌ی قم هم صرفاً محدود به علوم حوزوی است. گاهی احساس می‌کنم علم‌ستیزی به‌نوعی در وجود ما رخنه کرده است. باید از الآن طوری برنامه‌ریزی کنیم که پنجاه یا صدسال بعد وضعیت این‌گونه نباشد.

هفته‌ی پیش در کشور اعلام شد که باید از فضای مجازی حداکثر استفاده را بکنیم. این بحث به‌نظر من ده‌سال دیر گفته شد؛ شخصیتی مثل حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی بیست‌سال قبل در قم مرکز اینترنتی راه‌اندازی کرد؛ زمانی که خیلی‌ها اصلاً با این فضا آشنایی نداشتند. البته بوده‌اند عزیزانی همچون حجت‌الاسلام والمسلمین کورانی که در زمینه‌ی فعالیت‌های دیجیتالی پیشگام بوده‌اند؛ اما این فعالیت‌ها باید مستمر و منسجم باشد.