شاید سخن به گزاف نگفته باشیم اگر بگوییم مهم‌ترین یافته‌های علمی و آموزه‌های اخلاقی ما به بخش قابل توجهی از مخاطبان در نقاط مختلف دنیا نرسیده است و در بسیاری از جاها هیچ تصوری – نه نفیا و نه اثباتا – نسبت به مکتب پرافتخار و غنی اهل بیت وجود ندارد و اسفبارتر آنکه وقتی با بسیاری از اندیشمندان از کشورهای اروپایی یا کشورهای دیگر به گفت‌وگو می‌نشینی و از حوزهٔ قم سخن می‌گویی، چیزی شبیه القاعده در کشورهای همسایه را به یاد می‌آورند.

چندی پیش با یکی از دوستان که به تازگی از واتیکان آمده بود گفت‌وگو می‌کردیم و از نگاه واتیکان به مکتب حقه جعفری پرسیدیم که دو جواب شنیدیم و یکی از دیگری درس‌آموزتر بود. اولا گفت که واتیکان در میان مذاهب اسلامی، علاقه‌مند ارتباط با پیروان مکتب اهل بیت است زیرا به اذعان خودشان خردورزتر از دیگرانیم و این علاقه در همان خرده ارتباط گیری‌هایی که بین فضلای حوزه و شخصیت‌های دینی واتیکان انجام گرفته ایجاد شده است و پاسخ دیگرش این بود که شیعه، منابع لازم برای معرفی خودش را به دنیا و مراکز دینی و علمی جهان از جمله واتیکان به خوبی عرضه نکرده است.

* نیاز به رویکرد بین المللی در بدنه حوزه

نکته قابل توجه آن است که ما نیازمند رویکرد و نگاه بین المللی در بدنه حوزه و سطوح بالاتر هستیم، زیرا شرایط امروز با دیروز متفاوت است و در شرایط کنونی نمی‌توان بدون توجه به تحولات بین المللی و نگاه موجود در نهادهای علمی و معرفتی و مذهبی جهان موضعگیری کرد.

* ارتباط با مجامع علمی، نیازمند زبان علمیِ متداول است

ماجرا این است که ما در قم نشسته‌ایم و می‌خواهیم جهان را تغدیه فکری کنیم و این نمی‌شود مگر آنکه دارای نگاه و رویکرد بین المللی باشیم؛ بایسته‌ای که کمتر مشاهده می‌شود و البته پر واضح است که داشتنِ رویکرد بین المللی، تمام ماجرا نیست و برای اینکه یک گام جلوتر رویم و تولیدات علمی‌مان را به نهادهای آکادمیک ارائه دهیم، باید از زبان علمی در دنیای امروز مطلع باشیم و چه کسی است که نداند زبان علمی در دانشگاه‌ها و نهادهای علمی جهان، فلسفه است و حوزه امروز که هنوز نتوانسته در حد مطلوب جایگاه فلسفه را در خود تقویت کند تا چه اندازه می‌تواند در این میدان حضور پیدا کند و حضوری موفق را تجربه کند؟

شاید یکی از علل تأکید رهبر فرزانه انقلاب بر توجه حوزه به فلسفه در سال‌های اخیر، همین موضوع باشد به ویژه آنکه ایشان در جای دیگری در زمینه پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات، خطاب به حوزویان می‌فرمایند: جواب شما باید ناظر باشد به نیاز و ناظر باشد به پاسخ‌هایی که مکاتب و فرقه‌های گوناگون می‌دهند. اگر از جواب‌های آنها غافل باشید، پاسخ شما نمی‌تواند کار خودش را انجام دهد.

البته اوضاع فلسفه در حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه قم نسبت به سال‌های گذشته خیلی بهتر شده است و ظهور مجمع عالی حکمت اسلامی و مرکز تخصصی فلسفه از نشانه‌های آن به شمار می‌رود و شاید مناسب باشد سری به حوزه‌های علمیه در برخی استان‌ها بزنیم اما علی ای حال باید بپذیریم که برای گفت‌وگو با یک اندیشمند غیر مسلمان از آغاز نمی‌توان با ادبیات رایج در مدرس استفاده کنیم بلکه باید با زبانی که او می‌فهمد، حقیقت خودمان را عرضه کنیم. حتی به نظر می‌رسد برای ارائه اندیشه‌‌های خودمان به برادران مسلمان در سایر کشورها نیز اهتمامی نداشته‌ایم. هنوز زمان زیادی از دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری با علمدار انقلاب اسلامی نمی‌گذرد که ایشان از ارائه اندیشه مردم‌سالاری دینی به مردم منطقه و کشورهای در حال انقلاب سخن گفتند و از تعبیر هدیه برای این کار استفاده کردند و همان زمان این سؤال پدیدار گشت که حوزه علمیه قم تا چه اندازه برای این اهداء آمادگی دارد و اساسا چرا تا کنون به صورت سازماندهی‌شده و نظام‌مند این کار را نکرده است؟

* آیا نظام آموزشی به رسالت‌های بین المللی توجه دارد؟

براستی نظام آموزشی حوزه‌های علمیه تا چه اندازه به عرصه بین الملل توجه دارد؟ آموزش حداقل یک زبان زنده دنیا بماند که سال‌هاست هم از آن سخن می‌گویند اما محتوای آموزشی ما تا چه اندازه طلاب را برای رویارویی با فرهنگ و تمدن‌های گوناگون و برای مواجهه با مردم دنیا آماده می‌کند؟

ممکن است تا اسم بین الملل و کشورهای خارجی و امثال اینها را به زبان بیاوریم، عده‌ای یاد دلار و یورو و خرج‌های سنگین بیفتند و از خیر قضیه بگذرند اما آیا حضور حوزه در عرصه بین الملل محدود به حضور فضلای گرانقدر در کشورهای مختلف است؟ امروزه بسیاری از امکانات و وسایل ارتباطی، راه را برای ما آسان کرده و به‌راحتی می‌توان ویدئوکنفرانس‌های مشترک با مهم‌ترین دانشگاه‌های جهان را طراحی و اجرا نمود، از سوی دیگر حضور در عرصه مجازی و سایت‌ها و وبلاگ‌ها، فضا را برای نشر جهانی اندیشه فراهم آورده است که باز هم باید بپذیریم نسبت به رقبا، از حضور مناسبی برخوردار نیستیم.

* تنها به نیمه خالی لیوان نگاه نمی‌کنیم

البته بنای آن نیست که تنها به نیمه خالی لیوان نگاه شود و از توفیقات بزرگ در نشر مکتب اهل بیت به ویژه در سه دهه گذشته غافل بود زیرا همواره در طول تاریخ شیعه، بوده‌اند شخصیت‌هایی که در این زمینه اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند و یا خود رحل عزیمت گزیده‌اند و یا سفیرانی را به کشورهای دیگر فرستاده‌اند. خدا رحمت کند شهید ثالث را که مجاهدانه به سرزمین هند رفت و کتاب شریف «احقاق الحق» را در همان دیار نوشت و جانانه در برابر ناصبی‌ها ایستاد و البته ناجوانمردانه به شهادتش رساندند.

خدا به سلامت دارد امام موسی صدر را که این روزها تمام امیدها برای بازگشتش به امت اسلامی چند برابر شده است، همو که با ارتحال مرحوم شرف الدین به لبنان رفت و شیعیان لبنان را که آن روزها در بدترین شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی بعضا دینی به سر می‌بردند، جانی دوباره بخشید و نه‌تنها مایه عزت شیعه شد که در مدتی کوتاه به یک ابرمرد در عرصه جهان اسلام تبدیل گشت و معلوم نبود اگر در دستان پلید قذافی گرفتار نمی‌آمد، امروز چه وضعیتی بر کشورهای منطقه و جهان حاکم بود. و شاید یکی از نمونه‌های بارز برای حضور حوزه و روحانیت در عرصه بین الملل که با جایگاه رفیع مرجعیت نیز گره خورده است، حرکت مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی بروجردی در اعزام آیت‌ﷲ شهید بهشتی به آلمان و تأسیس مرکز اسلامی و مسجد امام علی^(ع) در هامبورگ باشد؛ مجموعه‌ای که امروز و با گذشت سال‌ها از آن اقدام هوشمندانه، به یک قطب معنوی در آلمان تبدیل شده و هر سال میزبان یکی از بزرگ‌ترین آیین‌های اعتکاف در سطح اروپاست.

آیت‌ﷲ موسوی لاری نمونه دیگری است که می‌توان به حضرت ایشان اشاره داشت؛ بزرگواری که با کیاست از یک اعزام ظاهرا معمولی و برای درمان به یک کشور اروپایی چنان استفاده‌ای کرد که امروز تعداد قابل توجهی از مردم در کشورهای مختلف جهان به واسطه او با آموزه‌های اهل بیت آشنا شده و نه تنها آشنا که در رده مستبصران و شیعیان علی ابن ابیطالب^(ع) قرار گرفته‌اند.

همه این‌ها در سال‌های دور و نزدیک انجام گرفته است و بی‌انصافی است که به کارهای انجام گرفته پس از پیروزی انقلاب چه در سازمان تبلیغات اسلامی و چه در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سال‌های بعدتر و یا دیگر نهادهای ایران در عرصه بین الملل اشاره نکرد اما حقیقت آن است که تا رسیدن به نقطه مطلوب که بارها مورد تأکید امام و رهبری بوده است، فاصله زیادی داریم و به طور خاص نهاد حوزه و به ویژه مدیریت حوزه، فعالیت چندانی برای حضور همه‌جانبه در این عرصه نداشته است؛ چه آنکه هنوز عمر معاونت ارتباطات و بین الملل حوزه‌های علمیه به دو سال نرسیده است.

شاید یک مرور ساده بر تأکیدات حضرت امام و مقام معظم رهبری در این زمینه کافی باشد تا بتوانیم به سیاستگذاری و کارهای عملیاتی برای حضور همه‌جانبه و تأثیرگذار در عرصه بین الملل برسیم. از همین رو باقی سخن را فروگذار می‌کنیم و از محضر امام راحل و پیشوای حاضر خوشه‌چینی می‌کنیم.

* دغدغه‌های امام خمینی^(ره) چه بود؟

– شاید به یک معنا مسئولیت علمای اسلام از همه کس زیادتر باشد. بر آنهاست که اسلام را آن طور که می‌دانند معرفی کنند بر دنیا. البته ما وسایل نداریم؛ این هم از بی‌عرضگیِ ماست؛ ما وسایل نداریم، همه وسایل دست دیگران است. مسلمین بِما هُمْ مُسْلِمین، علما بِما هُمْ عُلَما، ندارند یک دستگاهی که اسلام را ابلاغ کنند به دنیا و بگویند اسلام این است. یک کالای به این خوبی، یک کالای به این خوبی دست شما هست و نمی‌توانید عرضه کنید به عالَم که ما این را داریم. (صحیفه امام/۲/۳۵، سخنرانی در جمع علمای نجف، ۲۳ آبان ۱۳۴۴)

– باید قیام کرد به مسئولیت؛ باید اسلام را آن طوری که هست، نه آن طوری که حالا در دست مثلًا چهار تا فرض کنید مقدس‌مآب فقط کتاب مفاتیح است، و عرض می‌کنم که باید آن طوری که هست احکام اسلام را معرفی کرد، گفت به دنیا که ما یک همچو کالای بزرگی داریم؛ یک همچو قوانین مترقی داریم؛ محتاج نیستیم به اینکه در قوانین به کسی دیگر مراجعه کنیم؛ در هر بابی از ابوابْ قانون داریم ما. اسلام تکلیف معین کرده است، قانون معین کرده است؛ مسلمین محتاج نیستند به اینکه در قوانین، تبعیت از غیر بکنند. (صحیفه امام/۲/ ۳۶، سخنرانی در جمع علمای نجف، ۲۳ آبان ۱۳۴۴)

– از قم همان طوری که اهل بیت فرموده‌اند علم نشر می‌شود به همه بلاد- و الآن می‌بینیم که علم، مرکزش قم است و از قم دارد نشر می‌شود، نه علم، علم و عمل؛ علم تنها نه، علم و عمل الآن دارد از قم نشر می‌شود- مرکز فعالیت اسلامی است، مرکز تحرک اسلامی است. تحرک از قم، از خود قم، از طلاب قم، از علمای قم، از مدرسین قم- حفظهم اللَّه- از توده قم که سربازهای وفادار به اسلام هستند، از آنجا تحرک دارد سرایت می‌کند به همه جا، تا ببینیم آیا به ما هم سرایت بکند یا نکند؛ و اللَّه عالِم. (صحیفه امام/۳/۳۳۱، سخنرانی در جمع روحانیون، ۲۹ بهمن ۱۳۵۶)

– در این سال که ایران در آستانه جمهوری اسلامی است و به واسطه تبلیغات ناروای اجانب ممکن است مسلمین بلاد از عمق نهضت اسلامی ایران مطلع نباشند، لازم است آقایان علما و خطبا و دانشمندان محترم با وسایل ممکن این نهضت مقدس را معرفی نمایند و مقصد مسلمانان ایران را که همان برقراری حکومت اسلامی تحت پرچم اسلام و هدایت قرآن کریم و پیغمبر مکرّم اسلام است، گوشزد نمایند که برادران اسلامی ما بدانند ما به جز اسلام و برقراری حکومت عدل اسلامی فکر نمی‌کنیم. (صحیفه امام/۱۰/ ۶۲، پیام به آقایان محیی الدین انواری و فضل اللَّه محلاتی، ۲۹ شهریور ۱۳۵۸)

– این نهضت ایران، نهضت مخصوص به خودش نبوده و نیست؛ برای اینکه اسلام مال طایفه خاصی نیست. اسلام برای بشر آمده است؛ نه برای مسلمین و نه برای ایران. انبیا مبعوث‌اند بر انسان‌ها، و پیغمبر اسلام مبعوث بود بر انسان‌ها. خطاب به ناس [است]: «يا أيّها الناس». ما که نهضت کردیم، برای اسلام نهضت کردیم؛ جمهوری، جمهوری اسلامی است؛ نهضت برای اسلام نمی‌تواند محصور باشد در یک کشور، و نمی‌تواند محصور باشد در حتی کشورهای اسلامی. نهضت برای اسلام، همان دنباله نهضت انبیاست. نهضت انبیا برای یک محل نبوده است. پیغمبر اکرم اهل عربستان است؛ لکن دعوتش مال عربستان نبوده؛ محصور نبوده به عربستان؛ دعوتش مال همه عالم است. (صحیفه امام/۱۰/ ۴۴۶، سخنرانی در جمع دانشجویان عربستانی مقیم ایران، ۱۱ آبان ۱۳۵۸)

– ملت ایران قوی باشد و قوی هست. مصمم باشد و مصمم هست و به پیش برود و به پیش می‌رود و این اسلام را به همه عالم عرضه می‌کند. و افتخار برای ملت ایران است که از اینجا شروع به این مسئله می‌شود. از ایران این ندای الهی و این ندای پیغمبر اکرم به همه جا خواهد رفت. و ما مصممیم و ما همه فدای اسلام باید بشویم. عمده این است که ما حالا چه کنیم؟ تکلیف چی هست؟ (صحیفه امام/۱۵/ ۹، سخنرانی در جمع روحانیون تهران، ۱۰ تیر)

– هیچ اشکال ندارد که این برنامه شما اگر در خارج تحقق پیدا کند، تمام مظلومهای جهان دورش جمع می‌شوند. حالا مثل زمان سابقی که انبیا بودند نیست؛ برای اینکه انبیا چقدر زحمت بکشند که از یک شهری به شهر دیگری منتقل کنند. خوب، هیچ وسایل نبود. در مکه باید ۱۳ سال رسول اکرم باشند و نتوانند مطلب خودشان را به حجاز برسانند، تا برسد به جاهای دیگر بخواهند برسانند، چقدر معطلی دارد. قاصدی باید برود، چند ماه طول می‌کشد تا برسد به آنجا، از این مسائل. حالا هر مطلبی که اینجا گفته می‌شود، چند ساعت بعدش در همه دنیا منتشر است؛ رادیوها می‌گویند و چه می‌کنند. و لهذا، الآن حجت بر ما بیشتر است و اهمیت تبلیغ هم زیادتر؛ برای اینکه تبلیغ شما در اینجا و تهذیب مردم این نیست که توی مسجد شما تهذیب دارید، مهذب می‌کنید مردم را، نخیر، این انعکاس پیدا می‌کند، و رادیو می‌گوید و خارج هم می‌رسد. (صحیفه امام/۱۵/۵۰۷، سخنرانی در جمع ائمه جمعه اصفهان و چهارمحال بختیاری، ۳۰ دی ۱۳۶۰)

– با این همه تبلیغات علیه ما، ما هم باید تبلیغات داشته باشیم. ما باید اعزام مبلغ در خارج بکنیم به آن قدری که میسور است برای ما. و امیدوارم که موفق بشوید، آقایان موفق بشوند هم در دانشگاه و هم در فیضیه، موفق بشوند به اینکه تربیت کنند عده زیادی را از زن و مرد برای تبلیغ. (صحیفه امام/۱۸/ ۱۰۵، سخنرانی در جمع اعضای ستاد انقلاب فرهنگی، ۵ شهریور ۱۳۶۲)

– امروز نباید ما فکر بکنیم ایران چه جور است. ما امروز فکر بکنیم دنیا چه خبر است، تکلیف ما در مقابل دنیا چه خبر است. (صحیفه امام/۱۸/۱۰۸، سخنرانی در جمع اعضای ستاد انقلاب فرهنگی،۵ شهریور ۱۳۶۲)

– ما مباحثاتمان از حدود کتاب «طهارت» و کتابِ «خمس» و کتاب چه و چه، از این حدود تجاوز نمی‌کند. سیاست اسلام را بحثْ دیگر نمی‌کنیم از آن؛ حدود اسلامی دیگر بحث از آن نمی‌شود. اجرا نشدنْ غیر آن است که نباید عرضه داشت به دنیا؛ باید عرضه داشت آقا. این یک مطلبی است که باید دنیا بفهمد که اسلام برنامه دارد. اسلام برای همه چیز، برای همه زندگی‌ها، برنامه دارد. این را کی باید معرفی کند جز علمای اسلام؟ (صحیفه امام/۲/۳۶ سخنرانی در جمع علمای نجف ۲۳ آبان ۱۳۴۴)

– باید با خواست خدا – ان شاء اللَّه- موفق بشوید که اسلام را در همه جا معرفی کنید و پس از معرفی، نفوس سالم – که اکثر مردم هستند – پذیرش می‌کنند. پذیرش که کردند کم‌کم عمل می‌کنند. کم‌کم این انقلاب صدور پیدا می‌کند به خارج. خداوند همه شما را حفظ کند و همه شما و ما را موفق کند به اینکه دنبال این باشیم که اسلام را در همه جا تقویت کنیم و از مروّجین اسلام باشیم و از جنود خدای تبارک و تعالی باشیم. (صحیفه امام/۱۳/۴۹۰، سخنرانی در جمع سفیران و کارداران ایران، ۱۴ دی ۱۳۵۹)

– ما در جهت تبلیغات تقریباً صفر بوده‌ایم. باید علاوه بر سفرهای رسمی، سفرهای غیر رسمی هم بنماییم تا دنیا را بیدار کنیم. اگر بخواهیم انقلاب را صادر کنیم، باید کاری کنیم که مردم خودشان حکومت را به دست گیرند تا مردم- به اصطلاح- طبقه سه روی کار بیایند. تنها در سفرهای غیر رسمی است که درست می‌توانید با مردم عادی کوچه و بازار تماس بگیرید و آنها را روشن کنید. بودن شما، که یال و کوپال ندارید، در میان مردم، هم جالب‌تر است و هم شما بهتر می‌توانید تبلیغ کنید. (صحیفه امام/۱۵/۳۰۷، بیانات در جمع اعضای شرکت‌کننده در کنفرانس بین المجالس، ۲۲ مهر ۱۳۶۰)

– اگر ما اسلام را بر خلاف آن طوری که هست نمایش بدهیم به خارج، عرضه کنیم به خارج، این شکست اسلام است، نه یک معصیت؛ قضیه معصیت نیست، این آنی است که انبیا سرش کشته شدند، آنی است که اولیا سرش کشته شدند. (صحیفه امام۸/۴۸۹، سخنرانی در جمع روحانیون، پرسنل کمیته و سپاه، ۱۵ تیر ۱۳۵۸)

– شما یادتان نیست در قدیم وضع خاصی بود. فلسفه و عرفان، کفر مطلق بود، و اینکه فضلا زبان خارجی بدانند که بتوانند در خارج تبلیغ کنند در حد کفر بود، و واقعاً فکرها عقب افتاده بود. اگر ما همه زبان‌ها را برای تبلیغ اسلام بدانیم عبادتی بزرگ است. ما با زبان اینجا که نمی‌توانیم برای مردم امریکا و سایر کشورها مسائل اسلام را بگوییم. امروز اسلام در اکثر کشورها مطرح است. امیدوارم که شما بتوانید اسلام را برای مردم جهان عرضه کنید. (صحیفه امام/۱۸/۷۲، سخنرانی در جمع اعضای شورای عالی تبلیغات اسلامی، ۲ شهریور ۱۳۶۲)

* برخی از تأکیدات رهبر معظم انقلاب در عرصه بین الملل

– ما به صورت مدرن و طبق نیازهای امروز، از حق خود و تشیّع و اعتقاد و انقلاب و اسلام و حتّی امام‌مان دفاع نکردیم. امام را متهم کردند که می‌گوید: پیامبران ناموفق بودند (!) ما چند جلد کتاب در جواب این اتهام نوشتیم و به دنیا ارائه دادیم و پخش کردیم؟ پس، ببینید اینها کارهای حوزه است. ما باید اینها را باور کنیم. (سخنرانی در دیدار با مجمع نمایندگان طلّاب و فضلای حوزه علمیه قم ۷/۹/۱۳۶۸)

– هرکس از دوستان ما برای معالجه یا کار دیگر به خارج رفت، آمد گفت به فلان کشور مبلّغ بفرستید؛ اما من به آنها می‌گویم آن نیازی را که شما احساس کرده‌اید، من پیش از شما از آن خبر داشتم؛ اما کسی را نداریم؛ شما آدمی را معرفی کنید تا من بفرستم؛ می‌گویند نداریم! از کشورهای مختلف می‌آیند و از ما مبلّغ می‌خواهند؛ اما نداریم!… این در حالی است که ما حوزه به این عظمت را داریم! مگر ما گفتیم به جنگل‌های آمازون بروید و تبلیغ کنید؟! آقایان نمی‌روند؛ می‌گوییم چرا نمی‌روید، می‌گویند می‌خواهیم درس بخوانیم. (بیانات در جمع علما و مدرّسان و فضلای حوزه علمیه قم، در خجسته سالروز میلاد حضرت مهدی^(عج) ۳۰/۱۱/۱۳۷۰)

– پنج هزار نفر هم به عنوان مبلّغ و منبری و نویسنده و گوینده عالِم و فاضل انتخاب شوند و سه هزار نفر هم به منظور تبلیغ در خارج از کشور و در سطح دنیا گزینش شوند. (سخنان رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از نخبگان حوزه علمیه قم ۱۳/۹/۱۳۷۴)

– امروز دنیا و جوانان مسلمان به شما نیازمندند و دنیای سرخورده از مادّیت، چشم انتظار شماست. (بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار روحانیون و طلّاب ایرانی و خارجی در صحن «مدرسه فيضيّه قم»-۱۶/۹/۱۳۷۴)

– هجرت به آن‌جا که باید هجرت کرد، یعنی نچسبیدن به یک مکان. شاید امروز مصداقِ این هجرت برای طلاّب علوم دینیّه و فضلای محترمی که در حوزه‌ها متمکّن و مستقرّند، این باشد که برای تبلیغ به اکنافِ بلادِ اسلامی هجرت کنند. (بیانات مقام معظم رهبری در شروع درس «خارج فقه» ۲۰/۶/۱۳۷۳)

– این آیه در مقابل چشم انسان مجسم می‌شد که «و اوحى ربّك الى‏النّحل ان اتّخذى من‏الجبال بيوتاً و من‏الشّجر و مما يعرشون. ثمّ كلى من كلّ الثمرات فاسلكى سبل ربّك.» حقایق را می‌مکیدند و عسل ناب را به تشنگان حقیقت می‌دادند، که «فيه شفاء للناس». امروز هم همین است. امروز هم طلّاب، فضلا و مبلّغین جوان، با بهره‌گیری از تجربه‌های اساتید و بزرگان این فنون، کوله‌بار خودشان را محکم کنند و به امید خدا، برای خدا، در راه خدا و با قصد قربت، بروند و این حقایق را در همه جای کشور، در اقطار این کشور، در اقطار عالم، با زبان مناسب بیان کنند. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار روحانیون و وعاّظ، در آستانه ماه محرم ۳/۳/۱۳۷۴)

– حوزه باید برنامه‌ریزی کند و مشخص باشد که مثلاً پنج سال دیگر چه تعداد مبلّغِ مناسب برای مناطق گوناگون دنیا و داخل کشور تربیت می‌شود. (بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در آغاز درس خارج فقه ۱۴/۶/۱۳۷۴)

– ما از اهل‌بیت علیهم‌السّلام چیزهای زیادی داریم؛ چیزهایی است که اگر امروز عرضه بشود، دنیا را واقعاً در مقابل خودش به اعجاب وا می‌دارد؛ مثل این نهج‌البلاغه. روی نهج‌البلاغه کار بشود، نکات مهمش برداشته بشود، تفکیک بشود، مطالبش تفسیر و حلاجی بشود، در روایات فحص بشود. این‌قدر ما معارف عالیه داریم که امروز بشر محتاج آنهاست. اینها از زبان اهل‌بیت، به عنوان بیان اهل‌بیت و به عنوان اسلامی است که اهل‌بیت معرفی می‌کنند. (بیانات در دیدار با اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السّلام ۴/۷/۱۳۷۰)

– امروز، روحانیت به سرمایه‌هایی احتیاج دارد که دیروز به آنها احتیاج نداشت؛ یکی از این سرمایه‌ها، آگاهی از وضع جهان است؛… مگر بدون ارتباط با مطبوعات و نوشته‌های خارجی و رفت و آمد خارجی می‌شود از وضع زندگی مردمی که از دین محروم هستنند و اصرار دارند که بایستی ملت‌های دیگر، روش و حرف و کارهای آنها را بپذیرند،… مطلع شد؟ پس، این یک نیاز است؛ دیروز، این نیاز نبود؛ امروز هست. لذا حوزه‌های علمیه و مجموعه‌های روحانی، به معارف زیادی احتیاج دارند. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار روحانیون در محل مصلای ارومیه ۲۷/۶/۱۳۷۵)

– آشنایی با جریان‌های فکری عالم، از جمله مقولاتی است که در حوزه‌ها لازم و ضروری است؛ بدون آن، آنچه را که برای تبلیغ تصمیم می‌گیریم و عمل می‌کنیم، نمی‌توانیم اطمینان داشته باشیم که بجا واقع خواهد شد. اگر مخاطبان خودمان را انتخاب نکنیم و آنها را نشناسیم و جریان‌های فکری محیط بر آنها را نشناسیم، ممکن است چیزی بگوییم که در ذهنشان قرار ندارد و مورد استفهام و استبصارشان نیست؛ یعنی کار بیهوده‌ای انجام داده‌ایم. (بیانات مقام معظم رهبری در آغاز درس خارج فقه ۲۸/۶/۱۳۷۸)