مناسک حج تمتع امسال علی‌رغم بسیاری از نگرانی‌ها و دلهره‌ها در فضایی بسیار آرام و کاملاً متفاوت از آن‌چه که برخی مسئولان نظام پیش‌بینی می‌کردند برگزار شد؛ نگرانی‌هایی که گاه تا حد لغو اعزام حجاج نیز پیش رفت.

هرچه که به زمان ثبت‌نام و اعلام قطعی اعزام حجاج نزدیک می‌شدیم فضای بسیار سنگینی در رسانه‌ها وافکار عمومی حاکم شد. بخشی از تبلیغات رسانه‌ای از سوی معاندان دین بود که اساساً با برگزاری هرگونه مناسک دینی مخالف هستند و هرازچندی به بهانه صرفه‌جویی مالی، کمک به مستمندان، پرهیز از کمک غیرمستقیم به وهابیت و یا رعایت حرمت ایرانیان تبلیغات وسیعی علیه حج انجام دادند. برخی از نمایندگان مجلس و مسئولان سطوح متوسط نیز برای آن‌که خودی نشان دهند اظهارنظرهای غیرکارشناسانه‌ای درباره شروط اعزام به حج ابراز می‌کردند.

اما بخش جدی ماجرا نظر مسئولان سطوح عالی امنیتی و دیپلماتیک کشور بود. مسئولان عالی امنیتی و دیپلماتیک در جلسات متعدد با توجه به جوانب مختلف و برآوردهای کارشناسانه موافق اعزام حجاج در موسم حج تمتع امسال نبودند. این نظرات تا حدود زیادی نیز درست به‌نظر می‌رسید. سطح تنش‌های مختلف سیاسی و گاه نظامی ایران با عربستان در کشورهای مختلف سوریه و یمن ـ حتی به‌صورت نیابتی ـ احتمال تنش‌های جدی را بالا برده بود.

نگرانی افکار عمومی پس از حادثه منا نیز مسأله‌ای نبود که مسئولان بتوانند به سادگی از کنار آن بگذرند و حتی در صورت تعهدات بالای عربستان همچنان نگرانی‌ها منطقی به نظر می‌رسید.

هرچه که به زمان ثبت‌نام و اعلام قطعی اعزام حجاج نزدیک می‌شدیم فضای بسیار سنگینی در رسانه‌ها وافکار عمومی حاکم شد. بخشی از تبلیغات رسانه‌ای از سوی معاندان دین بود که اساساً با برگزاری هرگونه مناسک دینی مخالف هستند و هرازچندی به بهانه صرفه‌جویی مالی، کمک به مستمندان، پرهیز از کمک غیرمستقیم به وهابیت و یا رعایت حرمت ایرانیان تبلیغات وسیعی علیه حج انجام دادند. اما بخش جدی ماجرا نظر مسئولان سطوح عالی امنیتی و دیپلماتیک کشور بود. مسئولان عالی امنیتی و دیپلماتیک در جلسات متعدد با توجه به جوانب مختلف و برآوردهای کارشناسانه موافق اعزام حجاج در موسم حج تمتع امسال نبودند.

اما در این بین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی‌عسکر به تنهائی برخلاف قریب به‌اتفاق مسئولان نظر متفاوتی داشت. وی براساس تجربیات و تحلیل‌های خود معتقد بود حج امسال در نهایت آرامش برگزار خواهد شد و دولت سعودی به دلایل مختلفی نهایت تلاش خود را برای احترام به زائران و برگزاری مطلوب حج به کار خواهد برد.

پافشاری‌های نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و نظرات منفی مسئولان مختلف امنیتی و دیپلماتیک فرایند تصمیم‌گیری درباره اعزام حجاج را طولانی کرد و این پرونده چند مرحله بین شورای عالی امنیت‌ ملی و مقامات عالی‌رتبه نظام رد و بدل شد. نهایتاً حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی عسکر توانست استدلال و نظر خود را بر متولیان امر ثابت کند و علی‌رغم همه‌ی تردید‌ها و دلهره‌ها اعزام حجاج تأیید شد.

حاجیان مضطرب در سرزمین وحی

ورود حجاج ایرانی به سرزمین وحی اگرچه شیرینی‌های خاص خود را دارد؛ اما وجود ذهنیت درباره‌ی حادثه‌ی تلخ منا و نیز اظهارنظرهای خصمانه مسئولان سعودی در سال‌های اخیر، نگرانی خاصی را بر کاروان‌های ایرانی حاکم کرده بود. این نگرانی در بین مسئولان برگزاری حج نیز به مراتب بیشتر بود.مسئولان سازمان حج و بعثه تدابیر مختلفی نیز اندیشیده بودند؛ از دستبند‌های الکترونیک گرفته تا توصیه‌های حراستی به حجاج و روحانیون . از سوی دیگر به توصیه دولت سعودی، برگزاری باشکوه دعای کمیل در بین‌الحرمین نیز امسال متوقف شد تا ازهرگونه تهدید یا اتفاق ناگوار احتمالی جلوگیری شود. روزهای نخست ورود زائران، برخی خبرهای جسته و گریخته از بازرسی‌های توهین‌‌آمیز هم به گوش می‌رسید؛ اما تحقیقات نشان داد فرق خاصی بین زائران ایرانی و دیگر کشورها نبوده و روال پلیس سعودی همین است!

ماه ذی‌حجه رسید و حجاج آماده حرکت به سوی صحرای عرفات و گام دوم و اصلی مناسک حج شدند. در همین روزها نیز خبرهای خوبی از نظم رفت و آمد و اسکان در سرزمین عرفات و منا به گوش می‌رسید. رمی جمرات نیز به آرامی انجام شد و حجاج به شهر مکه بازگشتند و بخش اصلی اعمال زائران بدون هیچ حادثه‌ای به اتمام رسید.

علی‌رغم برخی پیش‌بینی‌ها، از سوی دولت سعوی و گروه‌های افراطی نیز تحرک خاصی مشاهده نشده و نخستین کاروان حجاج به ایران بازگشت.

به گفته افراد آگاه در بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج، دولت سعودی تمام تلاش خود را به کار بست تا از خود چهره‌ای بسیار متفاوت از آن‌چه در افکار عمومی مطرح شده‌ است نشان دهد. اگرچه این تلاش ممکن است برای بهره‌برداری‌های خاصی صورت گرفته باشد و بر اساس اصل مسلم روابط بین‌المللی هر طرف به دنبال رسیدن به اهداف خود است؛ اما نتیجه آن کاملاً به نفع حجاج ایرانی بود و شرط رعایت کامل احترام زائران ایرانی نیز محقق گردید.

شیعیان حجاز… فراموش‌شدگان حج

حضور حجاج ایرانی در مراسم حج بُعد دیگری هم دارد که در تصمیم‌گیری‌ها مغفول مانده است: «شیعیان مظلوم سعودی و کشورهای عربی». شیعیان مناطق مختلف عربستان و همچنین شیعیان کشورهای عربی به دلایل مختلفی تحت فشارهای سیاسی و فرهنگی حاکمان قرار دارند و ایران ملجأ و تکیه‌گاه آنان است. این مهم سال گذشته و با غیاب ایران در حج کاملاً خود را نشان داد و امسال اشک شوق شیعیان با دیدن پرچم ایران برای هر زائری خاطره‌انگیز شد. غیاب شیعیان ایرانی در مراسم حج عملاً زمینه را برای اعمال فشارهای مختلف مذهبی و روانی برای سایر شیعیان فراهم کرده و اهمیت حضور ایرانیان را دوچندان می کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی‌عسکر به تنهائی برخلاف قریب به‌اتفاق مسئولان نظر متفاوتی داشت. وی براساس تجربیات و تحلیل‌های خود معتقد بود حج امسال در نهایت آرامش برگزار خواهد شد و دولت سعودی به دلایل مختلفی نهایت تلاش خود را برای احترام به زائران و برگزاری مطلوب حج به کار خواهد برد. پافشاری‌های نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و نظرات منفی مسئولان مختلف امنیتی و دیپلماتیک فرایند تصمیم‌گیری درباره اعزام حجاج را طولانی کرد و این پرونده چند مرحله بین شورای عالی امنیت‌ ملی و مقامات عالی‌رتبه نظام رد و بدل شد.

با این اوصاف باید گفت موضوع فراملیتی و مصالح تشیع نیز یکی از مؤلفه‌های تصمیم‌گیری برای حضور ایران در حج بود که از دید مسئولان امر مغفول مانده و باید در سال‌های آتی به این مهم توجه خاصی کرد.

حج موفق، زمینه‌ی احقاق حقوق حادثه منا

حادثه منا را باید یکی از تلخ‌ترین حوادث کشورمان در دو دهه اخیر دانست. بیش از چهارصد حاجی به‌خاطر تعلل و بی‌کفایتی کشور سعودی جان خود را از دست دادند و خانواده آنان و ملت ایران همچنان منتظر احقاق حقوق مادی و معنوی شهدای منا هستند. اگرچه تاکنون اقداماتی برای پی‌گیری مطالبات صورت گرفته‌ است؛ اما رفتار متفاوت و بهبودیافته سعودی در حج امسال نباید باعث فراموشی این حادثه‌ی تلخ شود.

برگزاری موفق حج امسال نشان داد که راه برای تعاملات ضروری با دولت سعودی باز است و تجربیات و تدابیر حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی‌عسکر در این بین بسیار راه‌گشاست. پس می‌توان از این فرصت برای رسیدن به مطالبات جمهوری اسلامی ایران در احقاق حقوق شهروندان به‌خاطر حادثه منا و سقوط جرثقیل در مسجدالحرام استفاده کرد؛ به‌ویژه آن‌که افکارعمومی همچنان نسبت به حادثه منا متأثر و متألم است و ضرورت اقناع رسانه‌ای بیشتر حس می‌شود. همچنین مسئولان برگزاری حج نباید به حداقل‌ها کفایت کنند و اجازه ندهند برخی تصمیمات مقطعی مانند عدم برگزاری دعای کمیل به یک روال تبدیل گردد و در اولین فرصت باید این برنامه معنوی و بسیار مهم همچون سال‌های قبل با شکوه تمام برگزار گردد.

مباحثات براساس رسالت رسانه‌ای و اخلاقی برخود لازم می‌داند در کنار برخی نگاه‌های انتقادی در زمان برگزاری حج، از تدابیر بسیار راهگشای نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت تقدیر نماید.