ائتلاف «به سوی اصلاح» به رهبری روحانی ۴۵ ساله و ماجراجوی عراقی، سید مقتدا صدر، در انتخابات کم‌رونق پارلمانی عراق موفق شده با همراهی کمونیست‌ها بیش‌تر از بقیه احزاب و ائتلاف‌ها آرای مردم را جلب کند. این ائتلاف که با عنوان «سائرون» شناخته می‌شود ۵۴ کرسی از ۳۲۹ کرسی پارلمان عراق را در اختیار گرفته که البته قادر به تشکیل دولت نیست و بعید است با سه ائتلاف بعدی (فتح، نصر و قانون) بتواند برای تشکیل دولت بعدی عراق به توافق برسد؛ چراکه اختلافات صدر با حشد الشعبی، نوری مالکی و عبادی نیز ریشه‌دار است. ائتلاف حکمت به رهبری سید عمار حکیم نیز که ۱۹ کرسی را تصاحب کرده، نمی‌تواند به تنهایی مقتدا صدر را برای تشکیل دولت یاری کند. باید دید مقتدا صدر که از دو سال پیش با کمونیست‌ها بر سر اعتراض به دولت کنونی عراق ائتلاف کرده، برای تشکیل دولت جدید با کدام یک از گروه‌های سیاسی عراق به توافق خواهد رسید.

۱۵ سال است که نام مقتدا صدر در عراق شنیده می‌شود. از نخستین روزهای سقوط صدام که ناگهان خبر کشته‌شدن سید عبدالمجید خوئی ـ روحانی معترض مقیم لندن و فرزند مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی خوئی ـ منتشر شد که به طرز فجیعی در صحن حرم حضرت علی^(ع) با ضربات چاقو از پای درآمده بود، نام مقتدا صدر نیز به‌عنوان متهم اصلی این قتل مطرح شد. سید مقتدا که آن روزها یک روحانی جوان سی‌ساله بود، فرزند روحانی مشهوری به نام سید محمد صدر بود که سال ۱۳۷۷ در سن ۵۶ سالگی همراه با دو پسرش ترور شد. آن دو پسر و برادرشان مقتدا، دامادهای شهید آیت‌ﷲ سید محمدباقر صدر بودند که سال ۱۳۵۹ در زندان رژیم صدام به همراه خواهرش بنت‌الهدی صدر به شهادت رسیده بود.

سید محمد صدر اگرچه در ابتدای اعلام مرجعیت در اوایل دهه هفتاد شمسی مورد حمایت صدام بود و از او به‌عنوان رقیب عراقی آیت‌ﷲ‌العظمی سیستانی که ایرانی‌ بود حمایت می‌شد، اما نزدیکی سید محمد صدر به شهید صدر کم‌کم وضعیت را تغییر داد و کار به حذف خونین سید محمد صدر و دو پسرش کشید.

مقتدا با همین سرمایه اجتماعی توانست به زودی به یکی از محبوب‌ترین چهره‌های عراق پس از صدام بدل شود. او با شعارهای ضد اشغالگری و ضد امریکایی توانست موقعیت خود را به سرعت ارتقا دهد و حتی خواهان خروج آیت‌ﷲ سیستانی از عراق و عدم دخالت او در مسائل سیاسی عراق به دلیل ایرانی بودنش شود.

تابستان سال ۱۳۸۳ تنش میان دولت عراق و نیروهای امریکایی با نیروهای شبه‌نظامی وابسته به مقتدا به اوج خود رسید و آن‌ها به حرم نجف پناه بردند. ارتش عراق و نیروهای امریکایی تهدید کردند که اگر نیروهای مقتدا صدر حرم را تخلیه نکرده و سلاح‌های خود را تحویل ندهند، به آن‌ها حمله خواهند کرد. آیت‌ﷲ سیستانی که تا پیش از آن، هدف حملات مقتدا بود، به دولت عراق هشدار داد که حمله به حرم مقدس علوی را تحمل نخواهد کرد. با وساطت آقای سیستانی، تنش پایان یافت و از یک خون‌ریزی و فاجعه بزرگ جلوگیری شد.

مقتدا حداقل در برون‌داد مردمی و اجتماعی، محبوب‌ترین چهره سیاسی عراق است. اما او هیچ‌گاه نتوانسته که خود را یک روحانی موجه مورد تأیید بزرگان حوزه نشان دهد. نوسان‌های شدید رفتاری و گفتاری او و تندروی‌هایش مانع از نزدیکی مجتهدین بزرگ نجف به او شده است. شاید از همین روست که او از سرمایه اجتماعی مرجعیت قطع امید کرده و به سمت آل‎سعود رفته است.

مقتدا پس از آن، چرخش‌ها و نوسان‌های مختلفی را تجربه کرد. هرچند از تقابل خود با آقای سیستانی کاست، اما به تقابل خود با نیروهای سیاسی مختلف ادامه داد. همان‎طور که نام نیروهای شبه‌نظامی او از جیش المهدی (ارتش مهدی) به سرایا السلام (گردان‌های صلح) تغییر کرد و حالا پرچم «اصلاح» را بلند کرده، میزان فعالیت‌های سیاسی‌اش نیز نوسان داشت؛ گاه از سیاست قهر می‌کرد و پس از مدت کوتاهی دوباره به سیاست بازمی‌گشت. گاه گفته می‌شد که می‌خواهد به‌عنوان مرجع دینی مطرح شود و حتی به سؤالات شرعی پاسخ می‌داد و به قم می‌آمد تا سطوح حوزوی خود را تکمیل کند؛ اما پس از مدت کوتاهی دوباره در قامت یک رهبر معترض سیاسی ظاهر می‌شد و از دولت انتقاد می‌کرد؛ زمانی خود را نماینده آیت‌ﷲ سید کاظم حائری ـ مجتهد عراقی مقیم قم ـ اعلام می‌کرد، اما وقتی این ادعا تکذیب می‌شد، خود را به‌عنوان یک نیروی مستقل عرضه می‌کرد.

اکنون او بزرگ‌ترین موفقیت سیاسی خود را کسب کرده است. اگر تا پیش از این، سه نخست‌وزیر عراق پس از صدام (جعفری، مالکی و عبادی) به‌عنوان اعضای حزبی که پدر همسر مقتدا صدر تأسیس کرده بود، گاه هدف حملات مقتدا و گاه مورد حمایت او بودند، اکنون رقیب سیاسی او شده‌اند.

اما نسبت مقتدا با حوزه نجف چیست؟ به میان مردم اگر بروید، کم‌تر جایی در عراق است که تصاویر مقتدا روی دیوارها و مغازه‌ها و ماشین‌ها نصب نشده باشد. او حداقل در برون‌داد مردمی و اجتماعی، محبوب‌ترین چهره سیاسی عراق است. اما او هیچ‌گاه نتوانسته که خود را یک روحانی موجه مورد تأیید بزرگان حوزه نشان دهد. نوسان‌های شدید رفتاری و گفتاری او و تندروی‌هایش مانع از نزدیکی مجتهدین بزرگ نجف به او شده است.

شاید از همین روست که او از سرمایه اجتماعی مرجعیت قطع امید کرده و به سمت آل‎سعود رفته است. دیدار اخیر او با بن‌سلمان و کمک‌های مالی گسترده عربستان به مقتدا نشان داد که این سید همچنان جوان، با همه قوا وارد بازی پیچیده سیاست بین‌الملل نیز شده است. بعید به‌نظر می‌رسد که او با این شتاب‌هایی که در سابقه خود ثبت کرده، بتواند حمایت جدی و مستمر مرجعیت نجف و یا سیاستمداران برجسته را کسب کند. با حضور مقتدا دولت آینده عراق نیز نوسان‌ها و بی‌ثباتی‌های جدی‌تر و بیش‌تری را تجربه خواهد کرد. عراق پس از داعش، روزهای پر ابهام‌تری پیش رو دارد.