پس از فوت مرحوم آیت‌ﷲ صانعی واکنش‌های متفاوتی را نسبت به ایشان شاهد بودیم. بخشی از واکنش‌ها مربوط به همفکران سیاسی آن مرحوم بود که طبیعتا تجلیل بسیار پررنگ از ایشان بود. برخی دیگر مانند مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب اگرچه همگرایی سیاسی و فقهی با آن مرحوم نداشتند اما بنابه مصالحی ترجیح دادند به خدمات علمی ایشان اشاره کنند و با اغماض نظر از مسائل سیاسی و چالش‌های فقهی از آن مرحوم تجلیل کنند. اما گروه دیگری که بیشتر در فضای رسانه‌ای نمود دارند به چالش‌های سیاسی مربوط به ایشان پرداختند و همان نظرات پیشین خود را درباره عملکرد آن مرحوم عنوان کردند.

در این بین اما جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ترجیح داد سکوت اختیار کند. همانطوری که ابراز نظر جامعه مدرسین در خصوص مسائل مهم حوزه و مرجعیت مهم است و براساس تعریفی که خود این نهاد دارد باید فصل‌الخطاب قرار گیرد، قاعدتا سکوت آنان نیز بارمعنایی خاصی دارد . در این یادداشت فارغ از نوع رفتار سیاسی و فقهی مرحوم آیت‌ﷲ صانعی، به بررسی مواجهه‌ی بزرگان حوزه بویژه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با فوت ایشان می‌پردازیم.

همانطور که پیشتر اشاره شد رهبر معظم انقلاب و برخی دیگر از مراجع که هیچ‌گونه همگرایی سیاسی با آن مرحوم نداشتند و از سوی دیگر منتقد روش فقهی هم بودند ترجیح دادند بدون اشاره به این مسائل از خدمات مرحوم آیت‌ﷲ صانعی در پیش از انقلاب و زحمات ایشان در تصدی مسئولیت‌های مختلف قدردانی کنند.

اما سوال اینجاست که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که ده سال پیش براساس آنچه که «وظیفه ذاتی خود» می داند و تقلید از آیت‌ﷲ صانعی را جایز ندانست، چرا در قبال فوت ایشان سکوت کرد؟ از سوی دیگر آیت‌ﷲ صانعی عضو قدیمی این نهاد بوده و اخلاق تشکیلاتی اقتضا می‌کرد واکنش حداقلی برای فوت یک عضو تشکیلات را شاهد باشیم.

واکنش جامعه مدرسین نمی‌توانست از دو حال خارج باشد. نخست آنکه در تبعیت از پیام رهبری و مراجع تقلید آنان نیز مصالحی را رعایت کرده و پیامی در تجلیل از مرحوم آیت‌ﷲ صانعی صادر نمایند. دوم آنکه طبق همان نظر پیشین خود در پیام صادره به عملکرد سیاسی و نظرات شاذ فقهی ایشان اشاره می‌کردند تا مشخص گردد همچنان نظرشان درباره آیت‌ﷲ صانعی تغییر نکرده‌است.

به اعتقاد بنده هردوی این موارد حق طبیعی جامعه مدرسین بود و انتظار می‌رفت با جرات تمام یکی از این دو راه را انتخاب می‌کردند. اما سکوت جامعه مدرسین هیچ پیامی جز «تحیر» و «بلاتکلیفی» نداشت. این بلاتکلیفی و عدم جرات در بیان نظر بسیار بدتر از تغییر نظر است!

آیا عجیب نیست که اصلی‌ترین استناد منتقدین عملکرد سیاسی و فقهی آیت‌ﷲ صانعی به بیانیه جامعه مدرسین باشد و پس از فوت ایشان این افراد به این بیانیه استناد کنند اما خود صادرکننده بیانیه سکوت اختیار کند و بخاطر بلاتکلیفی نتواند از مدعای خود دفاع کند؟

فراموش نکنیم که این موضوع مانند موضع‌گیری در انتخابات و حمایت از فلان کاندیدا نیست که گاهی جامعه مدرسین در حمایت از اشخاص به نتیجه نمی‌رسد. موضوع مربوط به فوت کسی است که در حیطه‌ی فقهی و فتوا نقش‌آفرین بوده است و نوع واکنش‌های سیاسی وی این نقش آفرینی را پررنگ‌تر کرده بود.

اگر جامعه مدرسین وظیفه ذاتی خود می‌داند که فصل‌الخطاب مسائل مهم حوزوی و بویژه مرجعیت باشد، سکوت در چنین واقعه‌ای با شرح وظیفه‌ای که برای خود تعریف کرده‌است در تناقض جدی است.

بد نیست به این بهانه بررسی کلی داشته باشیم که مرجعیت فعلی جامعه مدرسین در امور حوزوی و دینی در چه سطحی است؟ هم‌اکنون مسائل روز دینی مانند حجاب، الهیات کرونا، مناسک دینی کرونائی و … و مسائل صنفی روحانیت مانند معیشت، رابطه حوزه با نظام و ..  پیش آمده است که باید پرسید راهبری و نقش‌‌آفرینی جامعه مدرسین کجاست؟ آیا شاهد عزلت و گوشه‌نشینی و انزوای خودکرده‌ی جامعه مدرسین هستیم؟ یا آنکه ترجیح می دهد در پس پرده به نقش‌آفرینی بپردازد؟

فراموش نکنیم اعتبارات گذشته یک فرد یا نهاد به تنهایی نمی‌تواند تضمینی برای تقویت جایگاه فعلی باشد. تعاریف و حمایت‌های امام و رهبری از جامعه مدرسین و اعضای آن در جای خود محترم است اما مهمتر از آن عملکرد فعلی این نهاد است.