فقیه روشن‌ضمیر و عارف، مرحوم حضرت آیت‌ﷲ بهجت، مصداق آنهایی است که ژرفای روحشان را عظمت پروردگار، لبریز کرده است و هر چیز جز او در نگاهشان خرد است. او خردمندی فرزانه بود که نور وجودش روشنگر محفل سوته‌‌دلان و محضر والایش، روح‌پرور و دل‌نواز بود. پنجمین سالگرد قمری درگذشت آن عارف روشن‌ضمیر، بهانه‌ای شد تا به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا باقی‌زاده، یکی از شاگردان ایشان و مؤلف چندین کتاب درباره این پیر فرزانه برویم.

با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفاً به عنوان طلیعه بحث، شمه‌ای از سیر زندگی آیت‌ﷲ بهجت را بیان فرمایید.

ایشان در اواخر سال ۱۳۳۴ هجری قمری در خانواده‌ای دیندار و تقواپیشه در شهر مذهبی فومن واقع در استان گیلان به دنیا آمد. پدرشان کربلایی محمود از مردان مورد اعتماد شهر فومن بود و در ضمن اشتغال به کسب و کار به رتق و فتق امور مردم می‌پرداخت و نیز اهل ادب بود و اشعاری در مراثی اهل بیت علیهم السلام به ویژه امام حسین^(ع) می‌سرود.

ایشان در کودکی تحت تربیت چنین پدری پرورش یافت. از همان کودکی از بازی‌های کودکانه پرهیز می‌کرد و آثار نبوغ و انوار ایمان در چهره‌اش نمایان و عشق فوق العاده به کسب علم و دانش در رفتارش جلوه‌گر بود.

تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه فومن به پایان برد و در همان شهر به تحصیل علوم دینی پرداخت و در سال ۱۳۴۸ هجری قمری در ۱۴ سالگی وارد حوزه علمیه کربلا شد. و پس از چهار سال و استفاده از فیوضات سیدالشهدا و خواندن برخی از کتاب‌های فقه و اصول در سال ۱۳۵۲ هجری قمری برای ادامه تحصیل به نجف اشرف مشرف و قسمت‌های پایانی سطح را در محضر آیات عظام از جمله مرحوم آیت‌ﷲ آقا شیخ مرتضی طالقانی به پایان رساند.

وی پس از پایان دوره سطح به حوزه گران‌قدر و پرمحتوای آیت حق حاج شیخ محمد حسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی وارد شد و در محضر آن علامه کبیر به تکمیل نظریات فقهی و اصولی خویش پرداخت و در کنار آن از آیات عظام شیخ محمد کاظم شیرازی، نائینی، آقا ضیاء عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی استفاده برد. و در فلسفه، اشارات ابن سینا و اسفار ملاصدرا را نزد مرحوم آیت‌ﷲ سید حسن بادکوبه‌ای فرا گرفته است. ایشان در سال ۱۳۶۳ هجری قمری مطابق با سال ۱۳۲۴ هجری شمسی به ایران مراجعت کرده و چند ماهی در موطن خود فومن اقامت گزید و موقع بازگشت به حوزه علمیه نجف به قصد زیارت حرم حضرت معصومه^(س) و اطلاع از وضعیت حوزه علمیه قم وارد قم شد و پس از چند ماه توقف، خبر رحلت استادان بزرگ حوزه نجف را شنید و لذا تصمیم گرفت در شهر مقدس قم اقامت کند. و در این حوزه از محضر آیات عظام حجت کوه کمره‌ای و بروجردی استفاده نمود و از شاگردان برجسته و مستشکلین معروف و مبرز درس آیت‌ﷲ‌العظمی بروجردی بود و به واسطه شهرت‌گریزی غالباً در منزل تدریس می‌کرد. در این چند سال اخیر در مسجد تدریس می‌کرد. ایشان در همان نجف سطوح عالیه را تدریس می‌کرد و در قم هم این رویه را ادامه داد. ایشان در مجموع، قریب به ۶۰ سال به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال داشتند و فضلای گران‌قدری از محضر پرفیضشان بهره بردند.

از جمله برجستگی‌های آیت‌ﷲ بهجت، عرفان ایشان بود. بفرمایید ایشان مراحل سیر و سلوک و عرفان را در چه زمانی و نزد چه کسانی طی نمود؟

ایشان در ضمن تحصیل و پیش از دوران بلوغ به تهذیب نفس و استکمال معنوی همت گمارد و در کربلا در تفحص استاد و مربی اخلاقی بر آمده و به وجود آیت حق، عالم ربانی، عارف نامی، نادره روزگار و مربی نفوس مستعده که در نجف بوده، پی برد. و در سن ۱۸ سالگی به محضر پرفیض ایشان بار می‌یابد و مورد عنایت ویژه آن استاد معظم قرار می‌گیرد و در عنفوان جوانی چندان مراحل عرفان را سپری می‌کند که غبطه دیگران را برمی‌انگیزد. برخی از نزدیکان مرحوم قاضی می‌گویند از مقامات و مراحلی که طی کرده‌اند اطلاع داریم ولی عهدی داریم با ایشان که به احدی نگوییم. ایشان در زمینه مسائل اخلاقی از آیت‌ﷲ آقا شیخ مرتضی طالقانی و آقا سید عبدالغفار نیز استفاده نمودند.

جایگاه علمی آیت‌ﷲ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

گواهی استادان و هم‌دوره‌ها و شاگردان برجسته نمایانگر دقت نظر، نبوغ و برجستگی علمی ایشان است. یکی از دانشمندان نجف می‌گوید: ایشان در درس به مرحوم آیت‌ﷲ کمپانی امان نمی‌داد و پیوسته بحث‌ها را مورد نقد قرار می‌داد.

علامه محمد تقی جعفری نیز معتقد است ایشان در نجف به فضل و عرفان شناخته شده بود.

حجت‌الاسلام و المسلمین امجد می‌گوید ایشان در علمیت در افق اعلی است، فقیهی است بسیار بزرگ و… و اعتبار علمی ایشان تا حدی بود که برخی از شاگردان نقل می‌کنند که شهید آیت‌ﷲ مطهری سفارش می‌کرد ما به درس ایشان برویم و آیت‌ﷲ آقا موسی زنجانی هم می‌گوید ما به درس ایشان رفتیم خیلی دقیق بودند و محققانه بحث می‌کردند.

بخشی از ویژگی‌های اخلاقی و عرفانی حضرت آیت‌ﷲ بهجت را برای ما بیان نمایید.

آن عارف بزرگ، ویژگی‌های اخلاقی برجسته‌ای داشت؛ از جمله تقوا و خودسازی؛ آن بزرگوار در همه حال، عقربه زندگی و حیات خویش را به سوی خدا چرخانده و کوشیده بود تا پیوسته در حوزه جاذبه الهی قرار بگیرد تا حدی که درباره او گفته‌اند ایشان را نمی‌شود گفت آدم باتقوایی است بلکه ایشان عین تقوا و مجسمه تقواست.

ویژگی دیگر ایشان، زهد و ساده‌زیستی است. آیت‌ﷲ از آن دسته از اولیای خداست که پیوسته بی‌رغبت به دنیا و آزاده و بی‌تکلف زیسته است و ذره‌ای به تعلقات و مادیات آلوده نگشت. زندگی ساده او در خانه‌ای قدیمی و محقر در قم گواه صادق بر روح بزرگ و زاهدانه این پیر فرزانه بود. از دیگر ویژگی‌های ایشان می‌توان به عبادت ایشان اشاره کرد. ارتباط استوار آیت‌ﷲ با خداوند ذکرهای پی در پی به جای آوردن نوافل، شب‌زنده‌داری‌های کم‌نظیر ایشان بسیار عبرت‌انگیز است. سال‌های سال نماز جماعت ایشان از شورانگیزترین، باصفاترین و روح‌نوازترین نمازهای جماعت ایران اسلامی بود. در این نماز عالمان وارسته و خداجوی، بسیاری از طلاب تقواپیشه و دیگر قشرهای مردم شرکت می‌کردند و لذا مورد عنایت بزرگان بود. علامه طباطبایی در آن شرکت می‌جست و آیت‌ﷲ بهاء الدینی عنایت خاصی به نماز ایشان داشت.

از ویژگی‌های دیگر ایشان می‌توان به زیارت و توسل اشاره کرد. ایشان هر روز به زیارت حضرت معصومه^(س) مشرف می‌شد و زیارت عاشورا قرائت می‌کرد و در موقعی که در نجف بود بسیار به مسجد سهله می‌رفت و شب‌ها را بیتوته می‌کرد. تواضع و فروتنی، ویژگی دیگر این عالم ربانی بود. شهرت‌گریزی، هواستیزی و فروتنی از دیگر ابعاد برجسته شخصیت معنوی ایشان است. تا کسانی که از ایشان مسن‌تر بودند و یا جلوتر بودند در قید حیات بودند اجازه انتشار توضیح المسائل خود را نمی‌داد و بعدها وقتی رساله چاپ شد اجازه ندادند رساله ایشان به پول وجوهات چاپ شود و در مجالسی که از طرف ایشان برگزار می‌شد می‌فرمود از او نامی نبرند. کتوم بودن هم از دیگر ویژگی‌های ایشان بود. یکی از ویژگی‌های ایشان این است که در اظهار مقامات معنوی کتوم بودند. بسیار نادر اتفاق می‌افتاد به گونه‌ای رفتار کنند یا سخنی بگویند که دیگران متوجه شوند که کار خارق العاده‌ای انجام داده‌اند.

جایگاه ایشان در نزد امام خمینی و بزرگان دیگر چگونه بود، مقداری توضیح دهید.

امام خمینی عنایت خاصی به ایشان داشتند و آقای بهجت هم به امام علاقه‌مند بودند. مرحوم آقا مصطفی از پدرشان مرحوم امام نقل می‌کنند که آقا معتقدند جناب آقای بهجت دارای مقامات معنوی بسیار ممتازی هستند از جمله اینکه می‌فرمودند ایشان دارای موت اختیاری است، یعنی قدرت این را دارند هر وقت بخواهند روح خویش را از بدن خلع کنند و بعد مراجعت نماید.

علامه طباطبایی ایشان را عبد صالح و آیت‌ﷲ بهاء الدینی ثروتمندترین مرد معنوی را آقای بهجت می‌دانست. وقتی از آیت‌ﷲ حاج سید عبدالکریم کشمیری سؤال کردند که اکنون چه کسی را به عنوان استاد کامل معرفی می‌کنید، ایشان فرمودند آقای بهجت، آقای بهجت.

علامه محمد تقی جعفری ایشان را مصداق بارز علما می‌دانستند و می‌گفتند هر وقت ایشان را می‌بینم تا چند روز اثر ملاقات در من باقی است.