حاشیههای تفصیلی و تفسیری بیسابقه
در ابتدای نشست نقد و بررسی کتاب «عهد عتیق؛ بر اساس کتاب مقدس اورشلیم»، پیروز سیار – مترجم اثر- به ارائه گزارشی از فعالیت خود در حوزه ترجمه عهدین (تورات و انجیل) در سالهای اخیر پرداخت و گفت: طرح ترجمه کتاب مقدس از حدود سال ۷۶ و با ترجمه بخشی از عهد عتیق آغاز شد که تاکنون هیچگاه به فارسی ترجمه نشدهاند. ترجمه کتابهای قانونی ثانی شامل هفت کتاب و بخشهایی از دو کتاب است که در سال ۸۰ توسط نشر نی به چاپ رسید. این کتابها به زبان یونانی ترجمه شده و به همین دلیل در کتاب مقدس عبرانی گنجانده نشده است. بخشهایی نظیر حکمت سلیمان و یا حکمت بن سیرا، مواردی از این دستاند که در فهرست عهد عتیق قرار نگرفتهاند، اما به این معنی نیست که مورد عنایت قرار ندارند. حتی بخشهایی از این کتابها به تاریخ ایران مربوط میشود. به عنوان مثال از کتاب استر در این زمینه میتوان یاد کرد. این کتابها برای افرادی که روی متون دینی تحقیق میکنند یا علاقهمند به حوزه مطالعات تاریخی میان یهودیان و سایر ملل هستند، دارای اهمیت است.
سیار ادامه داد: بعدها ترجمه عهد جدید را آغاز کردم که با دشواریهای زیادی همراه بود؛ از جمله حجم بالای کتاب، بخش تفسیری که باید وارد ترجمه میشد و خصوصا ترجمه رسالات پولس که قلب مسیحیت محسوب میشود و دارای اهمیت فراوانی است و متاسفانه ترجمه منقحی از آن وجود ندارد. به این ترتیب، ترجمه عهد جدید، چهار سال به طول انجامید و سرانجام در سال ۸۷ به چاپ رسید.
مترجم کتاب «عهد عتیق؛ بر اساس کتاب مقدس اورشلیم» در ادامه افزود: پس از ترجمه عهد جدید به سراغ عهد قدیم رفتم و بنا را بر آن قرار دادم که تنها به متن اکتفا نکنم بلکه سعی کردم نظامی تفسیری که ترجمه بر پایه آن بنا شده، به صورت پانوشت تفصیلی و تفسیری در ذیل صفحات گنجانده شود تا خواننده بهتر با جزئیات آشنا شود. چرا که آن بخش از کتاب مقدس که عبرانی است، تاریخی بسیار دور از زمان ما دارد و تبدیل سنت شفاهی عهد عتیق به سنت کتبی، از حدود سده یازدهم تا دوم پیش از میلاد به درازا کشیده است؛ از اینرو مخاطب این کتاب بدون آگاهی از زمینه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کتاب مقدس، قادر به درک آن نخواهد بود. همین مساله سبب شد تا در ترجمه از پانوشتهای تفصیلی برای روشن کردن ذهن مخاطب استفاده شود تا با صرف نظر کردن از چنین حواشی و تاریخچهای، خود را از گنجینهای فرهنگی و پربار تاریخی، محروم نکنیم.
سیار برای تاکید بر اهمیت پانوشتهای تفصیلی در ترجمه خود، عنوان کرد: اینگونه استفاده از پانوشت و توضیحات حاشیهای در ترجمه کتاب مقدس، نه تنها در زبان فارسی بیسابقه است بلکه در زبانهای دیگر نیز به ندرت یافت میشود و میتوان در این خصوص مدعی شد که چنین سبکی در اروپا و به ویژه زبان فرانسه، بعد از جنگ جهانی دوم پا گرفت و پایهگذار آن همین کتاب مقدس اورشلیم است که منبع اصلی این کار قرار گرفته است.
استفاده از منابع پرشمار برای ترجمه اثر
وی همچنین به منابع مطالعاتی خود اشاره کرد و گفت: به غیر از کتاب مقدس اورشلیم، از چند منبع کمکی دیگر نیز بهره گرفتهام. در وهله اول به سراغ ترجمه بین سطحی کل متن عبری کتاب مقدس رفتم که متنی بسیار موثق است و عدهای پرشمار از محققان عبرانیزبان، آن را واژه به واژه معنی کردهاند. پس از آن از ترجمه «توب» استفاده کردم که حاصل کار سه کلیسای کاتولیک، پروتستان و ارتدکس است که به ترجمه و تفسیر کل کتاب مقدس قدیم و جدید همت گماردهاند. منابع متعدد فرانسوی و عربی و همچنین ترجمه انجمن کلیمیان ایران هم مواردی بودند که در ترجمه این اثر از آنها استفاده شده است.
سیار همچنین به اهمیت ترجمه متون دینی نظیر کتاب مقدس اشاره کرد و گفت: وجود نسخ بیشمار از کتاب مقدس در کنار مخاطبان گسترده این کتاب، مسئولیت مترجم را در قبال خوانندگان اثر، چندین برابر میکند؛ چرا که چنین آثاری مدام در معرض بازبینی و سنجش قرار دارند و هر کلمهای که توسط مترجم نگاشته میشود، او را در معرض حضور شاهدان بیشماری قرار میدهد که کتاب مقدس یا منبع دینی و یا ماخذ پژوهشی آنهاست.
سیار در ذکر ویژگیهای این اثر نوظهور خود به فهرست اسامی خاص تورات نیز اشاره کرد و ادامه داد: در فهرست اسامی تورات نمیشد به ذکر شماره صفحه بسنده کرد؛ چرا که ممکن است مثلا در یک صفحه، از چند فرد مختلف با نام مریم یاد شده باشد. در اینجاست که در وهله اول مترجم باید با مراجعه به تفاسیر، این تفاوتها را دریابد.
ترجمههای فارسی پیشین دیریاب بودهاند
کامران فانی، محقق و نسخهپژوه برجسته، دیگر سخنران این مراسم بود که ضمن تجلیل از پیروز سیار و سترگ معرفی کردن ترجمه او، به سابقه ترجمه کتاب مقدس در ایران اشاره کرد و گفت: ترجمه کتاب مقدس در ایران سابقهای طولانی دارد و میتوان پیشینهای به قدمت ۱۵۰۰ سال برای آن در نظر گرفت؛ پیشینهای که به نخستین ترجمه از کتاب مقدس به زبان پهلوی بازمیگردد. اما تلاش اصلی و جدی در زمینه ترجمه کتاب مقدس، مربوط به قرن ۱۹ است و آن هم زمانی است که این کتاب به همت گروهی خارجی و برخی از فارسیزبانان به فارسی برگردان شد. البته لازم به ذکر است که این ترجمه به واسطه نوع کلمات و معادلهایی که در آن به کار رفته، کمی دیرباب قلمداد میشود که خود ارتباط ویژهای با ماهیت متن کتاب مقدس دارد.
فانی در ادامه و برای نمایش نقش برجسته سیار در ترجمه «عهد عتیق؛ جلد اول: کتابهای شریعت یا تورات؛ بر اساس کتاب مقدس اورشلیم»، یادآور شد: در تمام ۱۵۰۰ سال گذشته، ایرانیها همت شایانی در ترجمه این اثر نداشتهاند و میتوان ادعا کرد که سیار نخستین فردی است که راه تازهای را در این عرصه گشوده است. از سوی دیگر، امروزه آگاهی از عهد عتیق به ویژه دو سِفر «پیدایش» و «خروج» به بخشی از معلومات عمومی افراد تبدیل شده است که به نوعی خواندن آن برای همه ضروری است و ترجمه سیار از این کتاب میتواند در این مسیر بسیار مفید واقع شود.
این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، به بینظیر بودن ترجمه این کتاب از منظری دیگر نیز نگریست و گفت: آشنایی ما ایرانیها با کتاب مقدس از طریق پروتستانها صورت گرفته که ماهیتی تبشیری داشته است؛ چرا که در مذهب کاتولیک، ترجمه کتاب مقدس تقبیح شده و ممنوع بود؛ از این روایت، کتاب مقدس از منظر کاتولیک، برای نخستین بار در ایران در ترجمه سیار از کتاب مقدس عیان شده است.
وی همچنین همراه بودن ترجمه سیار با تفسیر و حواشی تفصیلی را به عنوان ویژگی برجسته اثر او برشمرد و ادامه داد: همراهی این ترجمه با تفسیر، سبب گشوده شدن مشکلات متن شده است و میتواند برای محققان، سرشار از فایده باشد. از این رو کتاب «عهد عتیق؛ جلد اول: کتابهای شریعت یا تورات؛ بر اساس کتاب مقدس اورشلیم» ترجمه پیروز سیار، روایتی تازه از کتابی است که با محتوایش آشناییم.
هیچ یک از مذاهب مسیحی بر وحیانی بودن کتاب مقدس تاکید ندارند
بهاءالدین خرمشاهی مترجم و قرآنپژوه، به عنوان دیگر سخنران نشست نقد و بررسی کتاب «عهد عتیق؛ بر اساس کتاب مقدس»، گفت: هیچ یک از مذاهب مسیحی به وحیانی بودن این کتاب تاکید ندارند و بخشی از کتاب مقدس را ادبیات میپندارند؛ چرا که در طول هزار سال مدون شده است. اما این مسئله سبب کاستن از احترام ما به این کتاب نمیشود.
نگاه عرفی به کتاب مقدس یهودیان و مسيحيان
حجتالاسلام دکتر مهراب صادقنیا، عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه ادیان و مذاهب نیز به عنوان آخرین سخنران این نشست، ضمن قدردانی از ترجمه شایسته پیروز سیار با عنوان «عهد عتیق؛ بر اساس کتاب مقدس اورشلیم»، مباحث خود را بر زمینه ارتباطی میان مخاطبان این ترجمه با متن کتاب مقدس متمرکز کرد و در نقد آن گفت: ترجمه آقای پیروز سیار فنی، شگفتآور، و در نوع خود یک شاهکار است؛ اما به دلیل آن که context مقدس عبری و مسیحی از بافت باورداشتهای مخاطبان مسلمان آن فاصله دارد، استفاده از این اثر برای این این گروه دشوار و شاید ناممکن است. ای کاش جناب مترجم در مقدمه خویش تلاش میکرد تا با نگاهی الاهیاتی و تفهّمی، خواننده خود را در جریان باورهای مسیحیان و یهودیان در ارتباط با این کتاب قرار دهد. مقدمهای که جناب مترجم بر این کتاب نوشتهاند، افزون بر نقدهای محتوایی، این مشکل را برطرف نمیکند. به همین دلیل این کتاب (ترجمه عهد عتیق) در عین حال که از نظر من کار ارزشمندی است، ارتباط و استفاده از آن دشوار است.
مترجم و حتی متن اصلی، کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان را به عنوان یک میراث بشری و ادبی نگاه کردهاند و نه یک متن که برای شماری از افراد و گروهها، دینی و مقدس است. نگاه سکولار به این متن سبب میشود که خواننده آن را منتقدانه و به دور از تفسیر دینی بخواند. این فاصله میان متن و خواننده ممکن است موجب کجپنداری بشود.
تورات در نگاه مسیحیان و یهودیان؛ وحی الهی
در ادمه، مهراب صادقنیا به مقایسه نگاه یهودیان و مسیحیان به تورات از یک سوی و نگاه قرآن از سوی دیگر پرداخت و گفت: یهودیان معتقدند تورات موجودی ازلی است و خداوند بر اساس آن هستی را آفریده است. و نیز باور دارند که تورات بر دو بخش است؛ تورات شفاهی و تورات کتبی. تورات کتبی در همین اسفار آمده است و تورات شفاهی که از نظر اعتبار همپای تورات کتبی است، در تلمود منعکس است. آنان و نیز مسیحیان سنتی معتقدند که تورات وحیانی است و در افراطیترین شکل، باور دارند که حتی کلمات و واژگان و اعراب و نقطههای آن هم وحی خداست. به باور آنان خداوند تورات را به حضرت موسی املا کرده و ایشان نوشتهاند.
افزون بر آن، یهودیان و مسیحیان، تورات را خطاناپذیر و ابدی هم میدانند و معتقدند که علم هر چه هم پیشرفت کند، نمیتواند گزارههای کتاب مقدسشان را باطل کند. از نگاه یهودیان، تورات متنی تشریعی است که سرشار از احکام اخلاقی و شرعی است. از این کتاب ۶۱۳ حکم شرعی به دست میآورند که در حوزههای مختلفی هستند. گاه بسیار کلی، مثل لزوم اعتقاد به توحید و گاه بسیار جزئی مثل چگونگی درمان بیماری پیسی، و گاه این احکام بهشدت اخلاقیاند؛ مثل رعایت حقوق حیوانات، و گاه مغایر با درک اخلاقی امروزی برخیها؛ مثل امر به غارت مصریان.
در نقطه مقابل، در آیات قرآن نیز تورات وحی الهی است: و انزلنا التوراة. نور و هدایت است: نُوراً وَهُدًى لِلنَّاسِ » (آل عمران ۴۵)، «اِنّا اَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فیهَا هُدىً وَ نُوْرٌ» (مائده ۴۴). تشریعی است: «وَکَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِیهَا حُکْمُ اللّهِ» (مائده). خطا در آن راه ندارد: آیه «ذَلِکَ بِأَنَّ اللّهَ نَزَّلَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ» (بقره: ۱۷۶). «وَعْداً عَلَیْهِ حَقّاً فِى التَّوْریةِ وَالْإِنْجیلِ وَالْقُرْانِ» (توبه ۱۱۱). مورد تصدیق قرآن است: «نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَأَنزَلَ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ»(مائده ۴۸). کتاب هدایت است: «وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْهُدَى» (غافر ۵۳).
آیا تورات موجود، تحریف شده است؟
با این حال برخی متکلمان، به دلایلی معتقدند این تورات موجود، چیزی که مورد اشاره قرآن کریم است نیست. این دلایل سه دستهاند: ۱- فقدان پیشگوییها و اشارت و بشارت به رسالت پیامبر اسلام، در ظاهر آیات این کتابِ موجود. ۲- وجود تعارضات (به باور برخی) میان آموزههای قرآن و کتاب مقدسِ موجود. ۳- آموزههای این کتاب در ظاهر، حضور صهیونیزم و نیز ادعای مالکیت آنان بر سرزمین مقدس را توجیه میکند. در نتیجه این کتاب نمیتواند چیزی باشد که قرآن کریم آن را تصدیق میکند.
البته برخی دیگر معتقدند که کتاب مورد اشاره قرآن، همین کتاب موجود است. این گروه نیز برای مدعای خود دلایلی بیان میکنند؛ ۱- شواهد تاریخی، این ادعا را تأیید میکند. زیرا قدیمیترین نسخه کتاب مقدس عبریان، به قرن چهارم و به نقلی قرن اول میلادی برمیگردد و این بدان معناست که در زمان نزول قرآن کریم، این کتاب با همین کیفیت در دست یهودیان بوده است. ۲- دلیل دوم این گروه آن است که در قرآن کریم اشاره روشنی بر این که یهودیان کتاب مقدس خود را تحریف کردهاند وجود ندارد؛ اگرچه قرآن کریم آنان را تحریفکنندگان سخن میداند و اینکه حرف خود را به عنوان سخن خدا قالب میکردند؛ ولی به صراحت از تحریف لفظی کتاب مقدس یهودیان سخنی به میان نیامده است. ۳- و دلیل سوم این مدعا آن است که قرآن کریم خود را مصدّق کتابی میداند که در نزد آنان است: مصدّق لما بین ایدیهم و گاه «مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَکمْ» (نسا ۴۷). با این حال این گروه معتقدند مراد از تصدیق، تصدیق فی الجمله است و نه بالجمله. یعنی قرآن کریم در مواردی این کتاب را تصدیق کرده است و نه همه موارد.
استل
حضورچنین اساتیدی و فعالیت ها و نشست های آنان مایۀ پرباری ادب ماست.
سپاس از همۀ آنان
eshraghtranslators
با سلام ممنون بابت متن مفیدتون
ناشناس
سلام
خيلي عالي و شايسته توجه. خدا به جناب استاد طول عمر دهد.
ناشناس
عیسی خداست
ناشناس
دمش گرم
rohan
سلام و وقت به خیر . من به عنوان یک مسیحی , از خوندن این متن اون هم در یک انجمن اسلامی که چنین بیطرفانه و بدون جانبداری به بررسی کتاب مقدس پرداخت خوشحال هستم . من نسخه ای از عهد جدید استاد ارجمند , پیروز سیار رو خریدم و علاقمندم که به جناب سیار بگم که : استاد , اغلب مسیحیان فارسی زبان به خاطر این ترجمه زیبا و بی نقص از کتاب مقدس , موقع خوندن اثر شما , صمیمانه ترین سپاس ها و دعاها رو برای شما دارن . کار شما در تاریخ ماندگار و زیبا و از شما به خاطر امانت داری در متن , تا ابد به نیکی یاد خواهد شد .
ناشناس
یعنی خداییش شما فک میکنین که خدا یه انسانه؟
یوسف
خوب حالا اگر کسی با خواندن کتاب مسیحی شد و پند و اندرز را هم نپذیرفت حکم او چیست باید اعدام شود؟
ناشناس
اعدام برای مسیحی شدن نیست برای تبلیغ مسیحیت در بین مسلمانان هست
امیرعباس
هر دینی که انسان را به مبارزه علیه ظلم و ستم و نظامهای استعمارگر دعوت نکند دین نیست.
فتحعلی
اولا چه کسی گفته استاد اولین ترجمه کتاب مقدس رو داشتم شخصا کتابی واضح و خوانا به زبان فاری مربوط به چاپ سال ۱۹۰۰گوتنبرگ رو دارم
ناشناس
با درود بیکران بر عاشقان راه حق،به نظر من و به گفته قرآن اگه واقعا اعتقاد به قرآن وجود داره باید بدانند که تو خود قرآن به صراحتا گفته شده با اکراه فی دین ،،در دین هیچ اجباری نیست ،پس مرتد شناخته شدن شخصی که مسیحی شده اصلا درست نیست اونم طبق گفته قرآن ،درکل انسانیت باشه همه چیز حل میشه ،همه ادیان آخرش به خدا میرسن هر کی به شکلی خاص خودش ،پس اجباری در کار نیست و فردی رو به خاطر اعتقادات خاصی نباید زیر سوال برد …
میهمان
با سلام. حکم ارتداد، موضوعی تخصصی است و بنده در اینجا نمیتوانم نظر دهم، اما آیات قرآن را طبق دیدگاه شخصی خود تفسیر نکنید. «لا اکراه فی الدین» را نباید طوری معنا کرد که نتیجه اش این بشود که رهیافتگی و گمراهی برابر است! پناه بر خدا!
آیه مورد اشاره یعنی سوره مبارکه بقره آیه مبارکه ۲۵۶، ادامه هم دارد. در ادامه آیه می فرماید، «…قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ…» یعنی راه از بیراهه به روشنی آشکار شده است.
ناشناس
احسنت