حجتالاسلام دکتر نجف لکزایی
در حال حاضر که جهان اسلام را مشکلات فراوان بهویژه در حوزه امنیت فرا گرفته است، امیدواریم آن راه حلی که امام موسی صدر سال ها پیش بر آن تأکید کرده و پیش روی مسلمانان و غیرمسلمانان قرار داده بود، بیشتر مورد توجه قرار گیرد و ما را از این وضعیت موجود نجات بخشد.
گفتوگو باعث میشود که متحجر نشویم. متحجر شدن برابر است با نفی گفتوگو و نفی دیگری؛ تحجر زمینهساز تکفیر است؛ تکفیر نیز زمینهساز ترور، جنگ و ناامنی است. گفتوگو، اعتماد، احترام متقابل و همزیستی مسالمتآمیز از مهمترین موانع شکلگیری تحجرند.
سرکار خانم حورا صدر؛ فرزند امام موسی صدر و رئیس موسسه تحقیقاتی امام موسی صدر
شایسته بود که امام موسی صدر خود در چنین محفلی سخن بگوید. در قم، در حوزهی علمیه، جایی که در کنار همبحثهای خود تحصیل کرده و بالیده و بالنده شده است.
چرا همایش گفتوگو برای زندگی امروز برگزار می شود؟
چهل سال پیش در چنین روزهایی در بهمن ۵۳، پدران کلیسای کبوشین در بیروت از امام موسی صدر دعوت کردند تا خطبه و موعظه آغاز روزه مسیحیان – که منسک شریعت مسیحیان است – را در این کلیسا ایراد کنند. برای نخستین بار در تاریخ اسلام و مسیحیت بود که یک مجتهد مسلمان، یک منسک دینی مسیحیان را اجرا میکرد. امام موسی صدر، خود در اینباره چنین میگوید:
«یکی از مهمترین اهداف توطئهای که لبنان را درنوردید، از بین بردن شکل همزیستی و وحدت در لبنان بود. وقتی همزیستی هدف توطئه باشد، حتماً و در درجه اول نمادهای همزیستی هدف توطئه قرار میگیرند و گمان نمیکنم در لبنان کسی به اندازه من نماد و سمبل اتحاد در کشور باشد؛ زیرا من علاوه بر تماسهای فرهنگی اجتماعی و سیاسی خود با تمام فرق موجود در لبنان و روابط گستردهای که با آنها دارم، به جایی رسیدم که سه سال پیش در کلیسای کبوشین، خطبه موعظه روزه را خواندم و هیچکس در دنیا به این حد نرسیده است. درست مانند این است که یک روحانی مسیحی خطبه نماز جمعه را بخواند. بنابراین من نماد وحدت ملی بودم. از این رو توطئه مستقیم مرا هدف قرار داده است».
گفتوگو جوهر اعمال و افکار امام موسی صدر بوده است. تلاشهای وی نشان میدهد که ایشان به گفتوگو به مثابه یک عقیده و روش نگاه میکرده است؛ عقیده و روشی که در رفتار و سیره او تجلی مییابد، در ادبیات او موج میزند و حتی مخالفان را به گفتوگو وامیدارد. او در مقام گفتوگو، از مخالفان و منتقدان خود نمیهراسد. شجاعانه به میانشان میرود تا از دشمنیها بکاهد. آیا غیر از گفتوگو راه دیگری برای شناخت طرفین و کاهش دشمنی و برداشتن فاصلهها وجود دارد؟
ادیان یکی بودند؛ زیرا در خدمت هدفی واحد بودند: دعوت به خدا و خدمت به انسان؛ و این دو نمودهای حقیقتی یگانهاند. آنگاه که ادیان در صدد خدمت به خود بر آمدند، تفاوت پیدا کردند و هر یک از آنها چندان به خود توجه کرد که نزدیک بود هدف اصلی فراموش گردد. ادیان یکی بودند؛ زیرا مبدأ همه آنها خداست؛ و چون هدف را فراموش کردیم و از خدمت به انسان فاصله گرفتیم، خدا هم مارا وانهاد و از ما دور شد و ما گروه گروه گشتیم و به راههای گوناگون رفتیم. (بخشی از خطبهی موعظهی آغاز روزه مسیحیان که توسط امام موسی صدر در کلیسای کبوشکین بیروت در سال ۱۹۷۵ ایراد گردیده)
امام موسی صدر میگوید: صرف آشنایی مسلمانان با یکدیگر و مذاهب با یکدیگر، بهترین وسیله برای بهوجودآمدن باور و اعتماد کامل و محبت صادقانه میان همه مسلمانان است؛ زیرا دور بودن از یکدیگر و نشناختن مذاهب، باعث ناسازگاری، بدگمانی و تردید میشود که مجالی مناسب است برای فرصتطلبان و بدخواهان برای توهمزایی در میان مسلمانان نسبت به یکدیگر.
اگر به هشدارهای امام موسی صدر در دهه ۴۰ توجه میشد، اگر فاصلهها برداشته میشد و در نهایت اگر امام ربوده نمیشد، مجالی برای فرصتطلبان و بدخواهان باقی نمیماند تا در میان مسلمانان توهمزایی کنند. اینک از هر منظری نگاه می کنیم جایش خالی است؛ از منظر وحدت دینی، گفتوگوی مسالمتآمیز، تقریب مذاهب، کرامت انسانی، علم، دین، تمدن، اخلاق و… جای او خالی ست.
قرائت پیام اسقف سبو سرکیسیان توسط اسقف گریگوریس نرسیسیان (که به علت کسالت اسقف سرکیسیان، به نمایندگی از ایشان در این همایش شرکت کرده بود)
بهوسیله این همایش در ذهنمان خاطرات مردی روحانی زنده میشود که ایمانی راسخ به حفظ تمامیت ارضی لبنان و زندگی مسالمتآمیز انسانها داشت. آن مرد صالح امام موسی صدر بود. مردی که ملاقات با ایشان در دهه هفتاد میلادی باعث خوشحالی من شد.
امام موسی صدر مردی والا در زندگی اجتماعی و سیاسی و روحانی مردم لبنان بود که میتوانست با روح آزاده خود باعث همبستگی و یگانگی مردم لبنان شود. فقدان آن رهبر بزرگ برای جهان اسلام و منطقه عواقب سوئی بهدنبال داشت که ما امروز متحمل آن میشویم. امید است افکار بزرگ ایشان باعث اتحاد همگی ما بشود.
حاج ماموستا ملا قادر قادری؛ امام جمعه پاوه و عضور شورای مدیریت برنامهریزی مدارس دینی اهل سنت
با توجه به موضوع همایش (گفتوگو برای زندگی) لازم میدانم سه نکته را عرض نمایم:
- اشارات و تعلمیات امام موسی صدر در تقریب مذاهب و تأثیر مثبت آن: امام موسی صدر میفرماید: «اگر تعدد فرق باعث جدایی و زخمی در جامعه گردد، بیتردید خطری برای کشور تلقی میشود…». وی همچنین در کتاب ادیان میگوید: «مشکل ما مسلمانان رهبران هستند؛ اگر رهبران با هم باشند جهان اسلام مشکلی نخواهد داشت».
امام موسی صدر با بزرگواری خود، خفتگان را بیدار کرد، بیداران را بصیرت داد و به بصیرتگرفتگان مسئولیت داد. یکی از نتایج آن زحمات، قهرمانان جنگ ۳۳ روزهی بیروت در مقابل صهیونیستّها بودند. او تنها یک شخص نبود؛ یک جامعه بود و به همین خاطر دولتهای کشورهای عربی و صهیونیست جلوی کارش را گرفتند.
- تقریب بین ادیان و مذاهب: در حال حاضر دنیای اسلام از مشکلات عدیدهای رنج میبرد که یکی از آنها همین تفرقه است. بخشی از آنچه امروز در جهان اسلام اتفاق میافتد، در اثر غفلت ما بوده است. تقریب مذاهب، یعنی تقریب بین رجال مذاهب. تعدد مذاهب خیر است؛ بهشرطی که استنباط فقهای هر مذهب را وسیله جنگ قرار ندهیم و مذهب خود را بر دیگران تحمیل نکنیم.
- داعشیها مسلمان نیستند: شهر پاوه یک شهر مرزی وسنی نشین در استان کرمانشاه است. در آنسوی شهر من، داعشیها هستند که شیعه و سنی را نمیشناسند و میگویند تنها ما برحق هستیم. ریختن خون مسلمانان و ایجاد تفرقه در پایههای دین ما جایی ندارد. داعش که تنها خود را مسلمان میداند، باعث تفرقه، بیاعتمادی، کشتار و تخریب بلاد مسلمین و نیز سبب نفرت و بدبینی سایر ملتها از اسلام و مسلمین شده است. این فرقه از نظر ما اهل سنت محکوم است و آن را منطبق با اسلام نمیدانیم.
حجتالاسلام دکتر بیآزار شیرازی
قرآن کریم میفرماید: «اگر خدا میخواست همه را امت واحدی قرار میداد»؛ ارادهی خداوند به این مسأله تعلق نگرفت؛ بلکه انسانها را بهصورت امتها، ملتها، شعوب و قبایل قرار داده است. اختلاف میان دولتها و ملتها دوگونه است: یا اینکه در برابر هم به جدال بپردازند یا اینکه – به تعبیر امام موسی صدر – رقابت سازنده داشته باشند و وسیلهای برای تعالی، تعارف و تئالف باشد.
خداوند میفرماید: «انسانها همواره با هم در اختلاف بهسرمیبرند؛ مگر آنهایی که مورد رحمت خداوند هستند». باید افراد شایسته هر فرقه شناسایی و با یکدیگر متحد شوند؛ این کاری بود که امام موسی صدر میان اختلافات و فرقههای فراوانی که وجود داشتند انجام داد و اتحاد ایجاد کرد.
امام موسی صدر – بهقول خودش – اندیشه تقریب را از پدرش داشت؛ پدر این بزرگوار احادیث مشترک بین فرقههای مذهبی را در کتاب لواء الحمد جمعآوری کرد که کاری عظیم بود.
موفقیت تبلیغ و گفتوگوی سازنده در گرو شناخت و دقت به نگاه و نگرش بزرگانی چون علامه شرفالدین، آیتﷲ بروجردی و امام موسی صدر است. امام موسی میگوید: ما وظیفه داریم راه ناتمام سید جمال الدین اسدآبادی را دنبال و تمام کنیم.
راه حل عملی تقریب در روش امام موسی صدر، گفتوگو و شناخت مستقیم است. مسلمانان بهجای اینکه به ستیز با یکدیگر بپردازند – و بدینوسیله زمینهی سوءاستفاده استعمارگران را فراهم کنند – بهتر است با یکدیگر متحد باشند و مسائل مورد اختلاف را حل کنند.
گفتوگوهای امام موسی صدر در الازهر مصر و دیدار با علمای بزرگ آنجا باعث میشود آنها برای اولین بار به ایران و قم بیایند و با مراجع و علمای شیعه به گفتوگو بپردازند و با شخصیتهای برجستهای در تهران و مشهد دیدار کنند. اینها یکی از ثمرات دیدارهای دوستانه امام موسی صدر است. بنابراین، نتیجه وحدت فقهی امام موسی صدر باعث تجمع سازنده علمای شیعه و سنی شد؛ تا جایی که پشت سر هم نماز خواندند و بسیاری از مسائل را با یک قاعده فقهی که مشترک بین مذاهب است حل کردند. این میتواند یک الگو باشد. ما میتوانیم با گفتوگوهای سازنده این اختلافات را برچینیم.