بحارالانوار گنجینه‌ای از احادیث معصومان(ع) و منبع بسیار غنی از آموزه‌های اسلامی است. پژوهش در این موسوعه می‌تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای انسان معاصر در عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی باشد. طبقه‌بندی موضوعی چنین متنی، نخستین گام در جهت دست‌یابی به این هدف است. این کتاب که امروز رونمایی می‌گردد، نتیجه مطالعه تفصیلی مجلدات بحارالانوار با رویکرد سیاسی است و گام نخست را در مورد این جامع حدیثی تحقق بخشیده است. ره‌آورد این اثر، دسترسی سریع و آسان به این متن روایی ارزشمند در حوزه سیاست و حکومت است. این اثر، مشتمل بر مباحثی چون وظایف حاکم و کارگزاران حکومت اسلامی، وظایف مردم در قبال حاکمان، امر به معروف و نهی از منکر، قضاوت، منابع مالی و سیاست‌های اقتصادی حکومت اسلامی، جنگ و صلح و مانند آن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصور میراحمدی
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام دکتر منصور میراحمدی رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی ضمن گرامیداشت یاد و خاطره امام خمینی(ره) و شهدای ۱۵ خرداد، بیان داشت: کلان‌پروژه موسوعه روایات سیاسی شیعه، چند سالی است که در پژوهشکده آغاز شده است. فقه سیاسی به‌عنوان یکی از دانش‌های سیاسی اسلام که عهده‌دار تنظیم زندگی و حیات سیاسی اجتماعی مسلمانان است، اهمیت به‌سزایی دارد؛ از همین‌رو سنت و احادیث معصومین(ع) از منابع معرفتی فقه سیاسی هستند که بدون این منابع نمی‌توان به احکام سیاسی دست یافت. پروژه مباحث سیاسی بحارالانوار نیز در همین راستا تلاش دارد تا موسوعه روایات سیاسی شیعه را تنظیم نماید.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در پایان سخنانش گفت: در مطالعه تفصیلی مجلدات بحارالانوار، رویکرد سیاسی مدنظر بوده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی
در ادامه این مراسم، حجت‌الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی مدیر گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسیِ پژوهشگاه به ارائه مباحث خود پرداخت و گفت: در نگارش کتب روایی، شاهد دو مرحله و دو مقطع در تاریخ هستیم؛ مرحله اول، قرن چهارم که مکتب حدیثی قم و ری شکل می‌گیرد و مرحوم کافی، مرحوم شیخ صدوق متصدی آن هستند و امتداد آن تا کتب اربعه و مقطع بعد از غیبت شکل گرفته است. در مرحله دوم که قرن یازدهم و دوازدهم است، اندیشمندان معتقدند اگر عقلانیت و مکتب اعتزالی در حال رشد است، ما در حال از دست‌دادن میراث روایی خود هستیم و دسترسی به امام معصوم نداریم؛ این مسأله باعث شد مرحله‌ای از نگارش این روایات شروع شود. این مقطع، قرن اخباری‌گری است و کتاب بحارالانوار هم در همین زمان نگارش می‌یابد.
استاد خارج فقه سیاسی حوزه گفت: قرن چهارم، عمدتاً قرن نگارش کتب است. البته منطق شکل‌گیری روایات متفاوت است؛ کتاب من لایحضره الفقیه به‌گونه‌ای نگاشته است، کتاب کافی به‌گونه‌ای دیگر و… که این مسأله به موضوعات و اقتضائات زمان خودشان باز می‌گردد.
نوع نگاه قرن چهارم و نگارش قرن چهارمی، مبتنی بر این است که با غیبت مواجهیم و فقه مصطلح استنباطی نداریم. طبعاً اگر کسی بخواهد استنباط کند، به همان فقه سنتی مراجعه می‌کند. مثلاً باب‌بندی کتاب وسائل‌الشیعه همان است که در فقه سنتی وجود دارد؛ چون فقه از آغاز شامل صوم، حج، صلاة و… بود. بنابراین فقه قرن چهارم با فقه قرن یازدهم که به‌دنبال تحقق حکومت است تفاوت دارد.
پس از انقلاب اسلامی، با حجم جدیدی از مسائل مواجهیم که نتوانستیم آن‌ها را تجمیع کنیم و اسم آن‌ها را مسائل مستحدثه گذاشتیم؛ مسائل بسیار زیادی هم به آن‌ها اضافه شده است. نوع تبویب روایات متناسب با عصر ما نیست. مسأله این است که آیا برای قرن ۱۵ باید باب‌بندی جدید و نگاه نویی داشته باشیم؟ آیا حاکمیت سیاسی، فقه حکومتی و فقه سیاسی از ضرورت‌های امروزند؟
مدیر گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی با تأکید بر این‌که روایات به‌مثابه رکن رکین و اساسی استنباط فقهی ما هستند، گفت: ما برای پاسخ‌گویی به نیازهای روز می‌توانیم روایات را بازخوانی کنیم؛ درغیراین‌صورت نمی‌شود دانش را بازتولید کرد. بازتولید دانش مرهون سه نکته اساسی است: ۱. بازخوانی سیره اهل‌بیت(ع)؛ ۲. روش‌شناسی؛ ۳. بازخوانی منابع و روزآمدن کردن آن‌ها. در این صورت است که ما شاهد زوال اندیشه سیاسی شیعه نخواهیم بود.
حجت‌الاسلام ایزدهی در پایان سخنانش گفت: شاید در نگاه اول تصور شود که این کتاب جمع‌آوری است؛ اما حقیقتاً بسیار دقیق و فنی نگاشته شده است. امیدواریم این قبیل کتب در اجتهاد و فقاهت روزآمدتر، دسترسی بهتر فقها به منابع، کارآمدی نظام و پشتیبانی تئوریک از نظام و… به کمک آیند. ما در گروه فقه سیاسی، به زودی روایات سیاسی غررالحکم را نیز رونمایی خواهیم کرد؛ همچنین روایات سیاسی کتب اربعه را.
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل سلطان‌محمدی
در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل سلطان‌محمدی درباره اثر خود گفت: ماهیت دینی حکومت اسلامی اقتضا می‌کند حاکمان، کارگزارن و شهروندان، وظایف و الگوهای رفتار سیاسی ـ اجتماعی خود را از منبع وحیانی (قرآن و حدیث) اخذ نمایند و جامعه را بر اساس آموزه‌های حکیمانه دین تدبیر و اداره نمایند تا هدف نهایی حکومت اسلامی که اقامه قسط، عدل و امنیت در جامعه است، تحقق یابد. این مجموعه دو جلدی، پاسخ روایی به این ضرورت سیاسی ـ اجتماعی است که برگرفته از سخنان نورانی معصومان(ع) در کتاب بحارالانوار می‌باشد و مشتمل است بر مباحثی چون: وظایف حاکم و کارگزاران حکومت اسلامی، وظایف مردم در قبال حاکمان، امر به معروف و نهی از منکر، قضاوت، منابع مالی و سیاست‌های اقتصادی حکومت اسلامی، جنگ و صلح و … . جلد اول کتاب به مباحث نظری و تئوریک (حکومت و رهبری) و جلد دوم به مباحث عملی(حکومت و مردم) می‌پردازد.
مؤلف کتاب در ادامه‌ی سخنانش نکاتی را درباره‌ی اثر خود بیان کرد:
نکته اول: پیامبر(ص) در روایت «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی؛ أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ» دو ثقل معرفتی را معرفی می‌نماید؛ ثقل اکبر و ثقل اصغر؛ در واقع هرآن‌چه انسان در دنیا و آخرت به آن نیاز دارد در کتاب و سنت ذکر شده است که با تمسک به آن‌ها در هیچ زمینه‌ای گمراه نمی‌شوید. احادیثی که دلالت بر جاودانگی دین اسلام و جامعیت دین اسلام دارد، همه نیازمندی‌های بشر را تا قیامت تأمین کرده است. از جمله حوزه‌هایی که این احادیث نیاز بشر را برآورده می‌نماید، حوزه مباحث سیاسی و زندگی سیاسی است؛ حوزه‌ای که نیاز بشر به قوانین و احکام، شدیدتر و مهم‌تر است نسبت به بقیه حوزه‌ها.
نکته دوم: این کار بسیار کار سنگینی بود. ایده موسوعه و این پژوهش، از زمان نگارش کتاب اندیشه سیاسی علامه مجلسی(ره) – توسط بنده – به ذهنم خطور کرد. تمامی تألیفات علامه مجلسی را مورد مطالعه قرار دادم؛ از جمله بحارالانوار را. از جلد اول تا آخرین جلد را صفحه‌به‌صفحه و از روی کتاب – نه از روی نرم‌افزار که نیازها را برآورده نمی‌کند – مطالعه تفصیلی کرده‌ام که نزدیک به پنج سال زمان برده است. همچنین ارزیابی اثر نیز همین مقدار زمان برد؛ یعنی نگارش این کتاب ده سال زمان برده است.
نکته سوم: مباحث سیاسی در این اثر موضوع‌بندی شده‌اند و هر موضوع احادیث خود را دارد. پژوهشگر ذیل هر موضوع می‌تواند احادیث متعددی را ببیند. چینش روایات به‌گونه‌ای است که پژوهشگران و محققان سیاسی به‌راحتی می‌توانند استفاده و نظرات خود را مستند کنند.
نکته چهارم: این‌که در کتابی مثل وسائل‌الشیعه که احادیث صحیح، موسع، ضعیف، مجهول و… را جمع‌آوری نموده است، وجود احادیث ضعیف و مجهول، ضعف کتاب نیست؛ بلکه قوت آن است؛ کتب دیگر هم همین وضعیت را دارند. به بیان دیگر، اگر این احادیث کنار گذاشته شوند، برای کتاب ضعف است. در این کتاب نیز همین شیوه مدنظر بوده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی غروی
در پایان مراسم، حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی غروی استاد سطوح عالی حوزه؛ ضمن رونمایی از کتاب، اظهار امیدواری کرد که این اثر ارزشمند که ده سال مراحل نگارش آن زمان برده است، در سطح گسترده‌تری ترویج یابد و همچنین در آینده جلسه نقد آن نیز برگزار گردد تا تضارب آرا صورت گیرد.
وی همچنین با اشاره به سالگرد رحلت امام خمینی(ره) گفت: بنده در بحث ولایت فقیه ایشان که از ابتکارات استنباطی فقهی بوده است در نجف اشرف حضور داشتم. حضرت امام(ره) روایت «إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُ الْفَقِيهُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدّهَا شَيْءٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ؛ لأنّ المؤمنينَ الفُقَهاءَ حُصونُ الإسلامِ كَحِصنِ سُورِ المَدينةِ لَها» – که در نجف و در بسیاری از شهرها در سرعنوان بسیاری از اعلامیه ختم علما به‌عنوان روایت تبیینی می‌آید – را به‌عنوان سندی برای اثبات ولایت فقیه مورد استفاده قرار می‌دادند. البته استناد ایشان به بخش دوم روایت است و این‌که فقها حصون اسلام‌اند و لازمه حصن این است که حاکم باشد نه محکوم.
آپارات
اینستاگرام
توییتر
تلگرام
ایتا
