تعبیر« آتش به اختیار » که در بیانات مقام معظم رهبری آمد چند روزی است که محل گفت‌وگوی اهل نظر است؛ البته نه از آن نظر که رهبری انقلاب فرموده‌اند؛ بلکه از آن نظر که ممکن است جریان‌های سیاسی از آن سوء برداشت و سوء استفاده کنند. اگرچه اصطلاح استعاره‌ای آن جدید است؛ اما دستور رهبری به حضور فعال در صحنه سابقه دارد. امام راحل در موارد مکرر و در دو مورد از وصییت‌نامه، در صورت کوتاهی مسئولان در برخورد با سوء استفاده کنندگان از آزادی، مردم‌ و جوانان‌ حزب‌ﷲی را امر می‌کنند که «اگر آنان‌ كوتاهی نمودند، خودشان‌ مكلف‌ به‌ جلوگيری هستند» (بند م). در بخش دیگری از وصیتنامه هم در مقابل مفاسد و انحرافات می‌فرمایند: «وصيت‌ اينجانب‌ به‌ جوانان‌ عزيز آن‌ است‌ كه‌ خودشان‌ شجاعانه‌ در مقابل‌ انحرافات‌ قيام‌ نمايند تا استقلال‌ و آزادی خود و كشور و ملت‌ خودشان‌ مصون‌ باشد» «بند ک». اما باید به این حقیقت توجه داشت که فهم کلام امام (در آن شرایط خاص اول انقلاب) و کلام رهبری تابع قواعد زبانی و شرایط زمینه‌ای و زمانه‌ای است و مفاهیم عام وخاص، مطلق و مقید آن را باید فهمید. بنابراین چهار نکته را باید از هم تفکیک کرد:
۱) همه باید از دستورات حکومتی رهبری استقبال کنند و مراقب باشند در شرایط سیاسی امروزی، جایگاه ولی امر تضعیف نشود.
۲) گفت‌وگوی صاحب‌نظران پیرامون دیدگاه‌های امام و رهبری، بلااشکال، بلکه از نعمت‌های جمهوری اسلامی و مورد استقبال رهبری است.
۳) سه دهه رهبری، منظومه فکری منسجم و منطقی‌ای برای مقام معظم رهبری شکل داده است که به راحتی هر مفهوم جدیدی، در این شبکه مفهومی معنای خود را می‌یابد.
۴) با توجه به سابقه مصادره جناحی بیانات امام راحل در گذشته و مقام معظم رهبری در امروز، حساسیت نخبگان فکری به این موضوع قابل فهم است.
با عنایت به این چهار مقدمه به اعتقاد ما، دستور آتش به اختیار در چارچوب اصول ذیل تقیید و معنا می‌شود:
✔️ در نظام جمهوری اسلامی وظیفه مردم در بیان امر به معروف و نهی از منکر فقط زبانی است و مردم حق برخورد فیزیکی ندارند.
✔️ پایبندی به قوانین جمهوری اسلامی ایران واجب شرعی است.
✔️ رعایت نزاکت اجتماعی و شؤون اخلاقی در جامعه اسلامی بر همگان لازم است.
✔️ ایجاد اختلال، ناامنی و هرج و مرج در جامعه اسلامی روا نیست.
بنابراین مفهوم «آتش به اختیار»، با رعایت اصول فوق معنا پیدا می‌کند. مقام معظم رهبری مردم انقلابی و حزب‌ﷲی را به سربازان آماده‌ی اقدام، تشبیه کرده‌اند که در شرایطی که مسئولان در مقابل ناهنجاری‌ها، مفاسد و انحرافات و کجروی‌های فکری و رفتاری بی‌تفاوت هستند، آن‌ها موظفند با تشخیص وظیفه در چارچوب اصول فوق به صورت خودجوش و داوطلبانه به مسئولیت اصلاحی خود عمل کنند.