حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی طباطبایی

• در روایت هست که بنده اگر بندگی کرد، خداوند می‌گوید من چشم و گوش او می‌شوم. از ویژگی‌های امام موسی صدر هم این است که بنده‌ای خوب و بنده‌ای عادل و حکیم است. یکی از آثار همین ویژگی هم این است که او به دنبال وحدت بود.
• الان سه گروه نصرانی، سنی و شیعه در لبنان زندگی می‌کنند و هیچ‌کس در آن دعوا ندارد. اما باور می‌کنید که در برخی خانواده‌ها در این‌جا دو خواهر یا دو برادر بر اساس بینش انقلابی نمی‌توانند با هم سازش کنند. امام موسی صدر با همان ویژگی‌هایی که دارد توانست باعث این همزیستی مسالمت‌آمیز در لبنان بشود.

سبو سرکیسیان؛ اسقف ارامنه تهران

• در ماه می ۱۹۷۳ وقتی منشی پاتریاک اول لبنان بودم، جناب پاتریاک در جلسه‌ای میزبان امام صدر بود. پس از جلسه داغی که این دو شخصیت درباره حوادث لبنان داشتند، پاتریاک به من که منشی‌اش بودم گفت که ای‌کاش همه روحانیون مسلمان و مسیحی مانند امام موسی صدر فکر می‌کردند.
• بر خلاف آن‌چه متداول است من معتقد به غیبت امام صدر نیستم؛ بلکه او در قلب صدها انسان‌ مؤمن که به اصول انسانی باور دارند، حضور دارد؛ چون مسأله بشر و انسانیت و شهروندی به هم مرتبط هستند. اگر محبت بتواند این پیوند میان شهروندی و انسانیت را برقرار کند، جامعه‌ای آفریده خواهد شد که نمونه است.

منیژه حکمت؛ کارگردان سینما

• اعتراف می‌کنم که شناخت چندانی از امام موسی صدر نداشتم. متأسفانه در این سال‌ها نیز ما چندان برای شناخت ایشان جست‌وجو نکردیم. فقط می‌‌دانستم که امام صدری در جامعه حضور داشت و در لیبی زندانی شد؛  تا این‌که روزی مهندس مهدی فیروزان، دو کتاب برای مطالعه به من پیشنهاد داد. یکی خاطرات خانواده امام صدر از ایشان بود و دیگری سخنرانی‌های ایشان در کلیسا. ساعت ۷ عصر کتاب نخست (هفت روایت خصوصی) را شروع کردم و بی‌وقفه تا ساعت ۲ صبح مطالعه کردم. بعد دچار بی‌خوابی شدم و با خودم می‌گفتم مگر می‌شود؟ ما کجا بودیم؟ … در جایگاه همسر تعریف غریبی دارند، در جایگاه پدر همینطور و دین را از منظری تعریف می‌کرد که شگفت‌آور بود و این ارتباطش با ادیان دیگر و…
• کتاب دوم پیشنهادی مهندس فیروزان را شب بعد شروع کردم به خواندن و بازهم دچار حیرت و بی‌خوابی شدم. محتوای کتاب سخنرانی ایشان در کلیسا بود. نیاز همه ما جدا از هر تفکر و عقیده‌ای که داریم، و همه بشریت به حضور کسی است که از دریچه دیگری به ادیان نگاه می‌کند و همه را به هم متصل می‌کند و تعریف درستی از بشریت دارد.
• حضور یک روحانی، یک امامی که تعریف جدیدی از دین داشته باشد، امروز به شدت نیاز است. این افکار بعد از مطالعه کتاب به ذهن من هجوم می‌آورد و البته تصاویری سینمایی در ذهنم نقش می‌بست؛ که آن چهره پرهیبت و زیبا، ۳۹ سال پشت درهای بسته زندان چه حسی دارد؟ آیا اخبار به گوشش می‌رسد؟ آیا به گوشش می‌رسد که با زنان شیعه چه می‌کنند؟ آیا می‌داند که با نام خدا، محمد و علی، آدم می‌کشند؟ چقدر تفکر ایشان امروز لازم است. و چقدر دردناک بود که من ایشان را نمی‌شناختم و چیزی نمی‌دانستم.
•  آیا واقعاً می‌توان فیلمی درباره امام صدر را ساخت و همه ابعاد وجودی ایشان را در آن لحاظ کرد؟ کار سخت و ترسناکی است و به تبحر و دانش زیادی نیاز دارد. کاش من آنقدر متبحر بودم که می‌توانستم روزی این فیلم را بسازم.

خلیل حمدان؛ عضو هیأت رئیسه جنبش امل

• چند ماه پیش از ربودن امام موسی صدر، ایشان یک هفته در میان رسانه‌ها حضور و بروز نداشتند. پس از این یک هفته امام صدر دیدارهای زیادی با سران و انقلابیون ایران داشتند؛ به‌گونه‌ای که بعد از ربودن گفتند که ممکن است این اتفاق به دلیل این دیدارها بوده باشد. او همچنین قبل از سفر لیبی مقاله‌ای با عنوان «ندای انبیا» نوشت که ۶ روز قبل از ربودن در لوموند به چاپ رسید. امام صدر در این مقاله درباره ظلم‌های حکومت پهلوی و نقش مردم در انقلاب ایران صحبت کرده بود.
• ۳۱ روز پس از ربودن امام صدر، کویت امام خمینی را نپذیرفت و صدام حسین هم قبول نکرد که ایشان به سوریه برود. از سید محمود دعایی شنیدم که امام خمینی در آن روز گفت که اگر امام صدر در بیروت بود من به لبنان می‌رفتم. در همین روزی که کویت امام خمینی را نپذیرفت، صدام با سفیرش در فرانسه تماس می‌گیرد و می‌گوید که به نزد دوستمان ژاک شیراک برو و بگو که امام خمینی را در فرانسه نپذیرند و پیشنهاد کرد که او را به لیبی بفرستند؛ اما ژاک شیراک نپذیرفت. این خاطره در جلد دوم خاطرات ژاک شیراک چاپ شده است.
• حکومت فعلی لیبی مسئول پی‌گیری ربودن امام موسی صدر است. نیاز به اثبات ندارد که امام صدر زنده است و همه لیبیایی‌ها باید مسئول بازگشت امام صدر به جامعه اسلامی باشند.

دکتر حسین جابری انصاری؛ معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه

• امام موسی صدر از بستر سنتی حوزه علمیه قم خارج شد و وارد بستر و فضای اجتماعی خاصی می‌شود که تنوع مختلفی از فرهنگ‌ها، بینش‌ها و عقاید و سیاست دارد. لبنانی که امام صدر وارد آن می‌شود، آزمایشگاه عملیات سیاسی و فرهنگی جریان‌های مختلف در منطقه و جهان و گذرگاه تمدن های جهان است. شرایط لبنان از امام صدر مردی مردستان ساخت که بدل به نیاز امروز و فردای همه ما شد.
• یکی از ابعاد زندگی و عمل اجتماعی امام موسی صدر که با توجه به وضعیت امروز ما در منطقه و جهان به آن نیاز مبرم داریم، بحث همزیستی مسالمت‌آمیز میان اجزای طبیعی جامعه است. منطقه خاورمیانه غرق در درگیری‌هاست. این همزیستی که یکی از مهم‌ترین ابعاد اندیشه امام صدر است، نیاز امروز و همیشه ماست. ما در منطقه هم با تروریسم تکفیری افراطی مواجه هستیم و هم با حکومت‌های کم‌تحملی که نماینده اصلی جامعه خود نیستند. این دو جریان باعث به وجود آمدن فضای درگیری، عدم تحمل، جنگ، خونریزی و… در منطقه شده است. بنابراین تا اطلاع ثانوی منطقه ما به امام موسی صدر و تفکرش در حضور و در غیاب نیاز مبرم دارد.

دکتر محسن اسماعیلی؛ عضو حقوقدان شورای نگهبان

• یکی از ویژگی‌های مهم امام صدر این است که درد شیعه و مسلمان نداشت؛ بلکه درد او درد انسان بوده و هست. امام صدر از موضع دین، درد بشریت داشت. او در دوران حضورش به نام خدا خدمتگذار خلق خدا با هر گرایش، دین و ملتی بود.
• بدون تعارف امروز جوانان تحصیل‌کرده‌ای را می‌بینیم که قرابتی با اندیشه‌های دینی احساس نمی‌کنند و گناه این جریان به گردن ماست؛ چرا که ما نتوانستیم دین را آن‌گونه که هست معرفی کنیم؛ بلکه دین را آن‌گونه که خودمان می‌خواهیم معرفی کرده‌ایم.
• بی‌تردید اگر معارف زلال دین با همان خوانشی که امثال امام موسی صدر داشته به بشریت امروز عرضه شود مورد اقبال و استقبال عمومی مردمان جهان قرار می‌گیرد. امام هشتم می‌فرمایند که خدا رحمت کند کسی که امر ما را احیا می‌کند. از امام پرسیدند که برای این کار چه باید کرد؟ در جواب فرمودند که فقط آن‌چه را که ما گفتیم به مردم اعلام کنید. امام موسی صدر توان این‌کار را دارد و به اندازه خود این را برای ما به یادگار گذاشته.
• امام صدر یک فکر است و فکر قابل ربایش نیست. فکر گاهی با ربایش یا با شهادت بیشتر رشد می‌کند. بنابراین نباید اکنون که از فردی به نام امام موسی صدر که به ظاهر محروم هستیم، خود را به محرومیت بزرگ‌تری که فکر امام صدر است دچار کنیم. این محرومیت خودخواسته است. چرا باید هنوز کسانی باشند که از آثار و افکار او مطلع نباشند؟

حجت‌الاسلام سید حسن آقامیری

• ممکن است بگویید چرا شیعه‌ها دنبال ایشان نمی‌گردند؟ چون فقه ما گونه‌ای دارد که برخی معتقدند اگر کسی بین مسلمانان شبهه ایجاد کند آن‌ها مجازند حتی با تفسیر غلط به او تهمت بزنند. پس مجتهدانِ این‌گونه هم نباید دنبال ایشان باشند؛ چون هر کس عین آن‌ها نفهمد قطعاً منحرف است. این‌ها می‌توانند به منحرف تهمت بزنند پس این دسته از افراد برای رضایت خدا فراموش می‌کنند که ایشان نیست.
• ایشان هیچ وقت جسم آدم‌ها و جنسیت آن‌ها را ندید و فقط برای انسان کار کرد. پس اگر کسی دنبال ایشان نمی‌گردد، یا مانعی در اجتهادش دارد یا به صرفش نیست و هیچ کس با انگیزه جدی دنبال ایشان نبوده است.
• تخلف بزرگ‌تر این است که کسی را که اگر بود تکفیر می‌کردیم، امروز از اسمش نان می‌خوریم! اسم ایشان را می‌گذاریم روی کتابخانه‌ها و سایر مکان‌ها و از سوی دیگر بخشی از سخنان وی را که دوست داریم می‌گوییم و بخشی را که دوست نداریم نمی‌گوییم!
• متأسفانه در جامعه ما تنها چیزی که نمی‌شود با آن کاری کرد، تفکر است. این جامعه نمی‌تواند به امام موسی صدر نزدیک باشد! من کسانی را دیدم که عکس امام موسی را دارند، اما قائل به حذف فیزیکی افراد هستند! موسی صدر کسی را مانع نمی‌دید و دعا نمی‌کرد کسی از لبنان حذف شود. او می‌خواست همه برای همه کار کنند.
• پس از انقلاب اسلامی بهترین شخصیتی که می‌توانست این جامعه را به مرحله بالاتری برساند امام موسی صدر بود. به همین دلیل دشمنان اسلام با کثیف‌ترین توطئه نقشه ربوده‌شدن ایشان را کشیدند.

*توضیح: تیتر مطلب برگرفته از شعر جواد محقق ـ شاعر و نویسنده ـ در وصف امام موسی صدر است که خود یکی از سخنرانان این نشست بوده. علاقه‌مندان می‌توانند متن کامل‌تر گزارش تریبون آزادی امام موسی صدر را در سایت خبرآنلاین مشاهده کنند.