مباحثات

رسانه فکری تحلیلی حوزه و روحانیت

در سال ۱۳۳۱ در مشهد به دنیا آمد و در سال ۱۳۴۷ وارد حوزه‌ی علمیه شد. غیر از تحصیلات حوزوی، دکترای فلسفه و کلام اسلامی از دانشگاه تهران را هم در کارنامه‌ی علمی‌اش دارد. او که شاگرد شهید مطهری هم بوده، در میانه‌های مصاحبه وقتی می‌خواهد از استاد دیگرش آیت‌ﷲ جوادی آملی جمله‌ای را ذکر کند، بسیار متواضعانه و با احترام نام و جمله‌ی استادش را بر زبان می‌آورد. شاید بتوان محمدصادق کاملان که اکنون عضو هیأت علمی دانشگاه مفید است را در زمره‌ی روحانیون نواندیش ذکر کرد. این استاد حوزه و دانشگاه با نگاهی منصفانه رهبران انقلاب را فقط در روحانیون خلاصه نمی‌کند و از دیگرانی هم که در انقلاب همراه مردم بودند، به‌عنوان کسانی که در انقلاب سهیم بودند یاد می‌کند. مسئول سابق عقیدتی و سیاسی نیروی زمینی ارتش معتقد است: متأسفانه امروزه بعضی روحانیون اصلاً شأن پدری خودشان را حفظ نکرده‌اند. محمد‌صادق کاملان در رابطه با وابستگی برخی نهادهای حوزوی به بودجه‌ی دولتی نیز ابراز نگرانی می‌کند. متن کامل مصاحبه‌ام با او را با موضوع نسبت روحانیت و انقلاب اسلامی که به‌مناسبت پاسداشت سال‌روز پیروزی انقلاب اسلامی در دانشگاه مفید انجام شد را در ادامه می‌خوانید.

این‌که نظام مولود حوزه‌های علمیه است و حوزه هم نسبت به نظام باید نقش پدری ایفا کند، مورد اتفاق اقشار مختلف حوزوی است. ولی چه‌بسا منتقدین نگران این مسأله باشند که ممکن است حوزه و روحانیت عملاً به سپر نظام تبدیل شود. تا چه حد این نگرانی را به‌جا می‌دانید؟

این‌که نظام مولود روحانیت است به یک معنا درست است؛ به این معنا که رهبری انقلاب به‌­دست شخصیت والایی مثل حضرت امام بود. البته دیگرانی هم مدعی بودند برای رهبری جریان انقلاب و امتحان هم کردند؛ ولی جمعیت خیلی کمی از مردم به فرامین آن‌ها گوش می‌­دادند. البته برخی از آن‌ها سوابق خیلی خوب انقلابی هم داشتند؛ مثل جریان نهضت آزادی و مرحوم بازرگان و دیگران. به‌­هرحال قوت، قدرت و موقعیتی که روحانیت داشت، توانست مردم را دور خود جمع کند. البته این قوت و قدرت روحانیت از خودش نیست؛ بلکه برگرفته از دین است؛ چرا که نماد دین و بیان‌کننده­‌ی دین است. لذا مردم به روحانیت اعتماد داشتند و شخصیتی مثل امام که سوابق دینی و علمی‌­اش در حوزه علمیه قم و نجف مشخص بود توانست در رأس روحانیت قرار بگیرد. بعد از مرحوم آیت‌­ﷲ بروجردی برخی فضلا به امام اصرار می­‌کردند که رساله بدهند. ایشان در ابتدا رساله نمی‌دادند؛ ولی بعدها قبول کردند تا رساله عملیه‌­ای بدهند. لذا حضرت امام این امتحانات را قبل از انقلاب داده بود و نظرش هم نسبت به حوزه این بود که حوزه باید بالنده و متحول باشد.
به هر روی روحانیت فهیم و اصیلی مثل مرحوم آیت‌­ﷲ منتظری که از شاگردان خوب امام بودند، یا مرحوم آیت­‌ﷲ مطهری، یا مرحوم آیت‌­ﷲ بهشتی و دیگران وارد صحنه شدند و حتی زندان‌­های شاه را تجربه کردند و تلاش­‌های فراوانی شد تا این‌که انقلاب پیروز گردید و رهبری انقلاب هم به‌­‌دست روحانیت و مرجعیت شیعه بود.

اما این‌که گفته شود انقلاب، فقط مولود روحانیت بود، کمی برایم سنگین است. انقلاب مولود خیلی از جریاناتی بود که اتفاق افتاد؛ جریاناتی که از نهضت مشروطه شروع شدند.  شخصیتی مثل آخوند خراسانی که استاد کل علمای بعدی بود، در رأس مشروطه قرار داشت. یا جریاناتی که در نهضت نفت اتفاق افتاد؛ همه‌ی این‌ها پشتوانه‌های انقلاب بودند. پیشینیه‌ی ذهنی مردم از انقلاب اسلامی دقیقاً جریانات قبلی بود؛ از جریان مشروطه؛ و اگر نزدیک تر بیایید، از جریانی مثل مرحوم دکتر شریعتی. حالا ممکن است کسی بگوید دکتر شریعتی چه ربطی به انقلاب داشته؟ در جواب می‌گوییم بسیار ربط داشته؛ در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ که جریان مارکسیسم به‌­صورت توفنده‌­ای وارد کشورهای جهان سوم و ایران شد، دکتر شریعتی در مقابل این جریان ایستاد و جریان اسلامی و حکومت علوی و حسینی و زینبی را با عناوین مختلف مطرح کرد و با آن سخنرانی­‌های پرشور و تحلیل­‌های تاریخی که از تاریخ اسلام داشت، توانست جریانی را در مقابل جریان مارکسیسم در ایران به‌­وجود بیاورد و اقشار جوان و تحصیل­کرده‌­ی دانشگاهی را به ­خودش جذب کند نمی‌توان سخنرانی­‌های ایشان در حسینه­‌ی ارشاد را نادیده گرفت؛ این‌گونه تلاش‌­ها را نباید هرگز فراموش کرد و کنار گذاشت. شاید برای برخی تعجب­‌آور باشد که این مطلب را می‌گویم؛ ولی به‌­نظر بنده حتی کسی مثل شیخ احمد کافی که از نظر علمی، سطح متوسطی داشت، با بیان شیرین و نفس گرمش توانست مردم را به دین و نمادهای دینی و مناسک دینی جلب کند؛ و همین مردم بودند که به ندای امام لبیک می‌گفتند و درخیابان‌­ها جمع می‌­شدند و خون و جان می‌­دادند.

الآن مسأله جدی‌­ مطرح‌شده از سوی برخی مسئولین حوزوی این است که چه کنیم که حوزه، انقلابی بشود، انقلابی بماند و ارتقا پیدا کند در جهت انقلابی‌­گری‌­اش؟ معلوم است توقعاتی که آن‌ها از حوزه دارند برآورده نشده که حالا دنبال راه­کاری هستند برای حوزه­‌ی انقلابی. از طرف دیگر توده‌ها و گروه‌هایی از مردم فکر می‌کنند حوزه مساوی است با انقلاب و انقلابی‌گری.

اما در مورد بخش دوم سؤال که درباره‌ی نقش پدری روحانیت است، باید بگویم آن نقش را دقیقاً همین الان هم باید داشته باشد. پدر درخانواده، حالت مدیریت را دارد و اگر بین فرزندان خانواده اختلاف نظر و یا حتی اختلافات فرهنگی و سیاسی وجود داشته باشد، پدر  به هیچ‌کدام از جریانات اختلافی درون خانواده وابسته نمی‌شود. حتی گاهی ممکن است بین مادر و دختر اختلافاتی پیش بیاید؛ اما پدر هرگز نباید از هیچ‌کدام طرفداری کند؛ باید شأن جامعیت و مدیریت خودش را حفظ کند و سپر شخص یا جریان فکری خاصی نشود. روحانیت هم دقیقاً باید این‌طور باشد. متأسفانه امروزه بعضی روحانیون اصلاً شان پدری خودشان را حفظ نکرده­‌، وارد جریانات خاصی شده­‌اند؛ حتی ممکن است لیدر یک جریان فکری خاص هم شده باشند. ممکن است این شخص، خودش امام جمعه یا مسئول عقیدتی سیاسی یک نهادی هم باشد؛ ولی خودش شده لیدر یک جریان فکری خاص؛ بی‌توجه به همه تفکرات مخاطبان؛ موقعیتش را هم روزبه‌­روز از دست می­‌دهد و نمی‌­تواند افراد را جذب کند. یعنی تعداد محدودی که با هم­دیگر، هم­‌فکر، هم‌­نظر و هم‌منفعت هستند، با یکدیگر همراه شده‌اند.

این‌که حوزه‌های علمیه وظیفه حمایت و حراست از انقلاب اسلامی را برعهده دارند، غالباً مورد اتفاق حوزویان بوده و هست؛ از نظر حضرتعالی مرز این حمایت و حراست تا کجا قابل ترسیم و تعریف است؟

مرزش اصول اولیه انقلاب است.  این مردم را شعارهایی هم­چون «توپ تانک مسلسل دیگر اثر ندارد؛ حتا اگر شب و روز برما گلوله ببارد» به‌سوی انقلاب کشاند و جذبشان کرد. آیا مردم را واجبات و محرمات و احکام فرعیه و صوم و صلات و زکات و رساله­‌های عملیه به خیابا­ن‌­ها کشاند؟ یا به‌­قول استادم حضرت آیت‌­ﷲ جوادی آملی، آ‌ن‌چه مردم را به خیابان‌ها کشاند، نهج­‌ا‌لبلاغه بود. این تعبیر کسی است که مرجع دینی است و خودش رساله دارد. این را به‌خاطر این از ایشان نقل کردم که حرف بسیار سنگینی است. اگر من این حرف را از خودم بگویم، فردا برخی سروصدا راه می‌­اندازند. لذا این حرف را از ایشان نقل می‌­کنم. حرف کاملاً درستی هم هست و مردم، استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی ـ که البته جمهوری اسلامی را هم امام در پاریس و بعدها در ایران معنا کردند ـ را می‌­خواستند. معنای آزادی هم بی‌بندوباری نیست. وقتی اسم آزادی را می‌­بریم، برخی در مقابل آن واکنش نشان می­‌دهند و به­‌سرعت از آن به بی‌بندوباری تعبیر می‌­کنند. ابداً آزادی به ­معنای بی‌­بندوباری نیست؛ حتی در کشورهای آزاد هم قانون حاکم است؛ مثلاً قوانین راهنمایی و رانندگی آن‌ها خیلی بهتر و دقیق‌­تر از ماست و خیلی بهتر هم رعایت می‌کنند. در آن‌جا وظایف و دستورات وزارت­خانه‌ها خیلی دقیق اجرا می‌­شود؛ و گرنه از طریق بیان آزاد و قلم آزاد مورد مؤاخذه قرار می‌­گیرند. لذا می­‌بینید وقتی یک قطار در هند تصادف می­‌کند و یک تعدادی کشته می‌­شوند، وزیر راه و ترابری استعفا می‌­‌دهد و عذرخواهی هم می‌­کند؛ ولی ما هر روز چهل نفر کشته در جاده­‌هایمان داریم و کسی نگران هم نمی‌­شود! یا مثلاً یک برف چند سانتی می‌آید، اتوبان و شاه­راه قم ـ تهران که تهران را به چندین استان وصل می­‌کند، بسته می‌­شود و مردم دوازده ساعت در جاده­‌ها می‌­مانند. این ضعف­‌ها تماماً به این دلیل است که هیچ شفافیتی وجود ندارد و مدام هم سرپوش می‌گذاریم که مردم نفهمند. اگر بیان آزاد و همه‌چیز شفاف باشد، مشکلات این‌­چنینی نخواهیم داشت. شفافیت و آزادی را هم درباره‌­ی کل نظام می­‌گویم؛ نه فقط در مورد دولت. بعضی‌­ها این آزادی را فقط علیه دولت می‌­خواهند استفاده کنند و درباره‌­ی خودشان معتقدند یک هاله­‌ی نور دورشان را گرفته و کسی جرأت ندارد بگوید بالای چشمشان ابروست. چطور شما این آزادی بیان را علیه دولت، وزرا و استاندارها دوست دارید، ولی تا نوبت به خودتان و نهادهایی که مربوط به شماست، می­‌رسد، هاله قداست آن را فرا می‌­گیرد و کسی نباید حرف بزند؟ اگر آزادی بیان و آزادی گردش اطلاعات و شفافیت حاکم بود، شاهد چنین وضعیتی نبودیم.

لذا روحانیت باید از شعارهای اولیه انقلاب که مردم به‌­خاطر همان شعارها  ـ و به تعبیر آیت‌­ﷲ جوادی آملی به‌­خاطر نهج‌­البلاغه ـ آمدند دفاع کند. مردم به‌­خاطر ارزش­‌های اخلاقی انقلاب کردند؛ برای این‌که عدالت درجامعه پیاده شود. یکی از همین عدالت‌­ها، عدالت اقتصادی است که متأسفانه محقق نشد. دیگری، عدالت قضایی است که خیلی مهم است و مغفول واقع شده است. این را هم بگویم که تا ما می‌­گوییم عدالت قضایی، برخی می‌گویند لابد یک قاضی‌ علیه شما چیزی گفته که این حرف‌­ها را می‌­زنید. ابداً این‌­طور نیست. علی(ع) از کنار دارالعماره رد می‌­شد، دید قاضی دارد با متهم مقداری بلند حرف می‌­زند. رفت و قاضی را  عزل کرد؛ آن هم قاضی­‌ای که رئیس یک قبیله و شیعه خودش هم بود. حالا نمی‌­خواهم آن عدالت را بگویم؛ منظورم یک عدالت درخور جمهوری اسلامی بعد از چهل سال است. روحانیت باید مانند پیامبر رحمت، گوش شنوا باشد و حرف­‌های مردم را بشنود، تحلیل کند و ناصحانه ـ و نه مغرضانه ـ به گوش مسئولین برساند و مطالبات مردم را پی‌گیری کند. متأسفانه امروز این شأن را روحانیت از دست داده است و استقلالی که حوزه‌­های علمیه باید داشته باشند را امروزه کم‌تر می­‌بینیم.

این‌که تعداد قابل توجهی از مردم حوزه و نظام را مساوی هم می­‌دانند، قابل انکار نیست. به­‌نظر شما این انگاره­‌ی مردم تا چه حدی می‌تواند درست باشد؟ و چنان‌چه روحانیت این ارزیابی عمومی را قبول ندارد، چه اقدامی برای تغییر این ذهنیت انجام داده است؟

چنین قضاوتی از سوی افکار عمومی صحیح نیست. روحانیت، الآن تبدیل شده به چوب دوسرطلا. از یک طرف انقلابیون، توقعاتی از روحانیت دارند. لذا الآن مسأله جدی‌­ مطرح‌شده از سوی برخی مسئولین حوزوی این است که چه کنیم که حوزه، انقلابی بشود، انقلابی بماند و ارتقا پیدا کند در جهت انقلابی‌­گری‌­اش؟ معلوم است توقعاتی که آن‌ها از حوزه دارند برآورده نشده که حالا دنبال راه­کاری هستند برای حوزه­‌ی انقلابی. از طرف دیگر توده‌ها و گروه‌هایی از مردم فکر می‌کنند حوزه مساوی است با انقلاب و انقلابی‌گری.
حوزه باید استقلال خودش را حفظ کند. شما اگر بگویید روحانی انقلابی یعنی روحانی شیعه، من سؤال می­‌کنم که الآن در بین مراجع، چند نفر انقلابی هستند؟ انقلابی به معنایی که آقایان می‌­گویند، منظورم است. آیت­‌ﷲ سید احمد خوانساری، اصلاً انقلابی نبود؛ ولی مرحوم امام به ایشان احترام خاصی می­‌گذاشتند. ایشان در حوزه، یکی از مدرسین و از مراجع با سواد و ملا و با تقوا بود. همه این را قبول داشتند؛ ولی انقلابی نبود. آیا آیت‌­ﷲ سیستانی، آیت‌­ﷲ وحیدخراسانی و آیت‌­ﷲ صافی­ گلپایگانی به آن معنایی که آقایان می‌گویند انقلابی‌اند؟ آیت­‌ﷲ سیستانی در عراق در عین این که بسیاری از مشکلات و مهلکات را با کمک حضرت حق و با اعتمادی که مردم به ایشان داشتند، توانست حل کند یا به جای مطلوبی برساند ـ آن هم در شرایط بحرانی عراق ـ اما هرگز وارد جریانات سیاسی عراق و دسته­‌بندی‌های سیاسی و جناحی این کشور که به‌مراتب بدتر از کشور ماست نشد و یک شخصیت مستقل باقی ماند. اگر حوز‌ه‌­ها می‌خواهند جایگاه خودشان را در میان مردم داشته باشند، نگاه کنند به آیت‌­ﷲ سیستانی، به آیت‌­ﷲ وحید خراسانی و آیت‌­ﷲ صافی گلپایگانی. البته روحانی باید به­‌روز هم باشد و توجه کند به مسائل جهان امروز.

این‌که تعدادی از مراکز حوزوی از بودجه دولتی استفاده می­‌کنند، این دغدغه را در ذهن منتقدین و دلسوزان ایجاد کرده است که چه بسا وابستگی این چنینی، موجب توجیه‌گری مطلق شود. آیا این نگرانی منتقدین به‌­جاست و اگر هست راه ­حل چیست؟

این‌که از هر جا پول بیاید، وابستگی می­‌آورد حرف کاملاً عقلایی و تجربه‌شده‌­ای است. مرحوم شهید مطهری می‌­فرمود چون روحانیت سنّی به دولت­‌ها وابسته است و از آن‌ها پول می‌­گیرد، لذا مطلقاً از آن‌ها دفاع می‌­کند؛ مثل روحانیت عربستان. آقای مطهری می‌گفت روحانیت شیعه این امتیاز را دارد که وابسته به رژیم و دولت‌­ها نیست؛ ولی مثلاً وابسته به قشر بازار است و چون آن‌ها هستند که حوزه­‌ها را اداره می‌­کنند، روحانیت شیعه هم مشکلاتی دارد. روحانیت اهل سنت به نظام‌ها وابسته است و روحانیت شیعه هم به بازار و مردم وابسته بود. این را مرحوم مطهری می‌گفت و این را مشکلی می­‌دانست هم در روحانیت سنی و هم در روحانیت شیعه. این وابستگی که شما می‌­فرمایید ـ که نهادهای حوزوی از بودجه‌­های دولتی استفاده می‌­کنند ـ متأسفانه رخ داده است.

با این آمار و ارقامی که آقای روحانی از بودجه مربوط به حوزه شفا‌ف‌­سازی کرد، متأسفانه به ذهن کسی که وجوهات می‌دهد این‌گونه متبادر می‌شود که من چرا وجوهات بپردازم در حالی‌­که حوزه از دولت این‌­همه پول می­گیرد؟ نمی‌­شود که هم از دولت بگیرد و هم از ما. لذا این بودجه­‌ها تأثیر خیلی بدی هم گذاشته روی کسانی که وجوهات می­‌دهند. باید توجه کنید یک ریال از این پول‌­هایی که دولت می‌دهد، ربطی به طلبه‌­ها ندارد و شهریه طلبه‌­ها از طریق وجوهات تأمین می‌شود.

یک‌­بار رئیس دولت اصلاحات در دوره‌ی خودش به مسئول دفترش گفته بود به بنده زنگ بزند و بپرسد که فلان مرجع از ما درخواست بودجه کرده برای فلان نهاد. آیا ما این بودجه را بدهیم یا خیر؟ و شما بررسی کنید ببینید قضیه چطور است. من هم بررسی کردم و جوابی دادم. بعد از مدتی یک سؤال کلی از طرف مسئول دفتر ایشان آمد که اصلاً آیا به صلاح روحانیت و حوزه است که دولت به آ‌‌ن‌ها کمک کند؟ چون دارند از ما درخواست‌­هایی می‌کنند. من خدمت آیت­‌ﷲ وحیدخراسانی رفتم و از ایشان در این باره سؤال کردم. ایشان به­‌شدت این مسأله را رد کردند و گفتند: «ابداً؛ به‌­هیچ عنوان نباید حوزه به دولت و پول دولت وابسته باشد؛ درهیچ قسمتی‌؛ استقلال حوزه باید حفظ شود؛ مردم اگر وجوهات دادند، حوزه اداره می‌­شود و اگر ندادند که هیچ». با همین کیفیت فرمودند. من جواب ایشان را برای مسئول دفتر رئیس‌جمهور وقت فرستادم و پی‌گیری هم می­‌کردم که ببینم مراجع دیگر چه می‌­گویند. از یکی از مراجع دیگر پرسیدم ـ که البته الآن فوت کرده‌اند ـ و آن زمان، اسم و رسمی داشتند. از فرزند ایشان سؤال کردم که نظر پدر شما دراین‌­باره چیست؟ گفت اتفاقاً پدر من هم به­‌شدت این مسأله را رد می‌کنند؛ هرگونه وابستگی مالی حوزه به دولت و نظام را؛ و فقط بیمه‌­ی طلاب را بدون اشکال می‌دانند؛ چون آن زمان تازه داشت بیمه طلبه­‌ها راه می‌­افتاد و نظر آن مرجع مرحوم هم این بود که فقط مسأله بیمه را دولت حل کند و شهریه را باید از وجوهات بدهیم و اگر ساختمان یا نهادی هم نیاز باشد، باید از وجوهات شرعیه باشد.
با این آمار و ارقامی که آقای روحانی از بودجه مربوط به حوزه شفا‌ف‌­سازی کرد، متأسفانه به ذهن کسی که وجوهات می‌دهد این‌گونه متبادر می‌شود که من چرا وجوهات بپردازم در حالی‌­که حوزه از دولت این‌­همه پول می­گیرد؟ نمی‌­شود که هم از دولت بگیرد و هم از ما. لذا این بودجه­‌ها تأثیر خیلی بدی هم گذاشته روی کسانی که وجوهات می­‌دهند. باید توجه کنید یک ریال از این پول‌­هایی که دولت می‌دهد، ربطی به طلبه‌­ها ندارد و شهریه طلبه‌­ها از طریق وجوهات تأمین می‌شود. این پول­‌ها مربوط به نهادهایی است که حوزه دارد و در آن نهادها خرج می­‌شود و به بدنه حوزه ـ که طلبه‌­ها، مدرسین و فضلا هستند ـ هیچ ربطی ندارد. اما طبیعی است که به ذهن مردم بیاید که الحمد­لله حوزه­‌ها تأمین هستند و مشکل ندارند. این واقعیتی است که هر چقدر هم آقایان انکار کنند، عوض نمی­‌شود. به‌­هرحال انسان  عبد کسی است که به او احسان کند.

در آشوب‌­های اخیر، مقدار قابل توجهی از حملات معترضین به روحانیت بود و ممکن است در وقایع احتمالی بعدی، این حملات دوباره تکرار شود. به‌­نظرتان چقدر این احتمال جدی است و راه­کار شما برای کاهش هرچه بیش‌تر آن چیست؟

ما نباید جریانات تظاهرات مردم را سریعاً به خارج نسبت دهیم و علل و عواملش را آن‌جا جست‌وجو کنیم. باید ریشه‌­ی قضایا را دید. وقتی شرایط طوری است که یک برف عادی این‌­طور برای کشور مشکل ایجاد می‌­کند، باید فهمید که مشکل، وضعیت داخلی است. یا مثلاً فردی در شرکت ملی نفت است و پول را به‌­ حساب خودش واریز می‌­کند و بعد از سه ساعت هم فرار می‌­کند. این آقا اصلاً چطور برنامه‌­ریزی کرده است؟! مگر پول بیت‌­المال را می‌­توان به حساب شخصی ریخت؟ مگر محاسبات و حساب و کتابی وجود ندارد؟! معلوم می‌­شود وضع آشفته است که این‌طور مسائل به‌­وجود می‌­آید. امروز هم فضای مجازی وجود دارد و چیزی پنهان نمی‌­ماند؛ گرچه بعضی­‌ها ناراحتند و می‌­گویند باید همه‌چیز دربسته و سربسته بماند. خوب وقتی مردم متوجه شوند، نمی­‌توانند تحمل کنند. باید کمی روی مسائل فکر کرد و تلاش را جدی گرفت. انسان وقتی مقایسه می­‌کند این کشور را با همه ادعاهایش، با کشورهایی که ادعای دیانت و اسلامیت ندارند، می­‌بیند آن‌جا شفافیت  و حساب و کتاب وجود دارد و اگر گاهی مبالغ جزئی‌­ای هم از طرف نخست­‌وزیر درجایی خرج می‌­شود، چه اعتراضات گسترده­‌ای به‌پا می‌­شود. ولی در این‌جا این‌طور نیست. نمونه‌اش همین آقای آقای خاوری، رئیس بانک ملی که گذاشت و رفت. زمانی بنده دانشجویی داشتم که کارمند بانک ملی بود و از همدان می‌­آمد به قم برای درس‌خواندن. بعدها به مناسبتی که آقای خاوری رفته بود، این دانشجو سرکلاس گفت: «حاج‌­آقا نمی­‌دانید ایشان چه انقلابی‌­بازی‌­ای ازخودش درمی­‌آورد!  زمانی‌ ­که آمده بود همدان برای ما سخنرانی کند، چفیه انداخته بود و آن­‌چنان حزب­‌ﷲی صحبت می­‌کرد که کسی به گَردَش نمی‌­رسید». باید وزارت اطلاعات در این موارد دقت کند.

نباید جریانات تظاهرات مردم را سریعاً به خارج نسبت دهیم و علل و عواملش را آن‌جا جست‌وجو کنیم. باید ریشه‌­ی قضایا را دید. وقتی شرایط طوری است که یک برف عادی این‌­طور برای کشور مشکل ایجاد می‌­کند، باید فهمید که مشکل، وضعیت داخلی است. یا مثلاً فردی در شرکت ملی نفت است و پول را به‌­ حساب خودش واریز می‌­کند و بعد از سه ساعت هم فرار می‌­کند. این آقا اصلاً چطور برنامه‌­ریزی کرده است؟! مگر پول بیت‌­المال را می‌­توان به حساب شخصی ریخت؟ مگر محاسبات و حساب و کتابی وجود ندارد؟!

اوایل انقلاب بنده در نیروی زمینی ارتش مسئول نیروی عقیدتی نیروی زمینی بودم. سه افسر در ستاد نیروی زمینی، گاهی می‌­آمدند دفتر بنده و علیه آقای بنی‌­صدر حرف می­‌زدند. من تعجب می‌کردم از این‌که این افسران رشد‌یافته در دوران رژیم شاه ـ که طوری تربیت شده­‌اند که باید به مرتبه بالاتر از خودششان احترام بگذارند ـ چطور علیه رئیس جمهور که اتفاقاً از طرف امام هم فرماندهی قوا را دارد، صحبت می‌کنند؟ اگر من آخوند ساده‌­ای بودم می­‌گفتم به‌­به؛ عجب افسران انقلابی­‌ای؛ و فوراً آ‌ن‌ها را به آقای بهشتی و حزب جمهوری معرفی می‌کردم که ببینید تفکر این افسران هم مثل شماست. ولی من شک کردم و به مسئولین قضایی گفتم که درباره این سه افسر بررسی کنید. اتفاقاً بعد از مدتی بررسی معلوم شد این­‌ها توده­‌ای هستند. یا یک افسری داشتیم در نیروی زمینی که متأسفانه فرمانده نیروی زمینی هم ایشان را جای مهمی گذاشته بود و خیلی ادا و اصول درمی‌­آورد و عبا می‌انداخت روی دوشش و می‌­ایستاد نماز جماعت. من از کارهایش تعجب کردم؛ پرونده‌اش را که دیدم متوجه شدم او یکی از مشروب‌­خورهای حسابی در زمان شاه بوده است. بعد از پی‌گیری‌های بیش‌تر هم متوجه شدیم به جاهایی هم وصل است. غرض این‌که چطور می­‌شود رئیس کل بانک ملی چفیه بیندازد و از یک آخوند هم آخوندتر باشد و تظاهر کند و کسی به او شک نکند و متوجه نشود؟ این حداقل چیزهایی است که برخی افراد متاسفانه متوجه نیستند و خیلی خوششان می‌آید که کسی چفیه بیندازد و ریش بگذارد و سه تا انگشتر دستش کند. از دیدگاه این افراد، چنین فردی می­‌شود مسلمان و انقلابی و کسی هم که ریشش را می‌­تراشد، می‌­شود ناامن. متأسفانه این ظاهرگرایی‌­ها به جای آرمان‌­گرایی‌­ها  ـ آن آرمان‌هایی که انقلاب را مطرح کرد و مردم هم به‌­خاطرش شهید دادند ـ بلاهایی شده­‌ا‌ند که روزبه‌­روز هم دارند گسترده­‌تر می‌­شوند.

چهل سال از انقلاب اسلامی گذشته و حوزه­‌ها هم از مسیری پرفراز و نشیب در این مدت عبور کرده‌­اند. آیا فکر می‌­کنید نیاز باشد که حوزه در تعاملش با نظام تغییراتی بدهد؟

حوزه باید استقلال خودش را حفظ کند. البته همه‌ی این‌ها بایدهایی هستند که پرداختن به راه‌کارهای تحققشان مجال دیگری می‌طلبد. به‌­هرحال مراجع و فضلا باید حواسشان به استقلال حوزه باشد؛ به این نهاد کهنی که بیش از هزار سال از شیخ طوسی به این طرف در جامعه شیعی بوده باید حواسمان باشد. این امانتی است که نباید به خاطر منافع چهار روزه، آن‌ را از بین ببریم یا ضعیفش کنیم. این مسئولیتی است که اولاً و بالذات روی دوش مراجع بزرگوار ماست و بعد هم روی دوش مدرسین حوزه و بعد همه­‌ی آحاد طلاب.

به­‌نظرتان مسائلی که احیاناً نیاز است حوزه در تعاملش با نظام اسلامی در آن‌ها اصلاحاتی داشته باشد کدام‌اند؟

چارچوب کلی حوزه این است که استقلال خودش را حفظ کند، خودش را در جریانات نیندازد و در موج قرار نگیرد؛ به تعبیر دیگر حوزه نباید موج­‌سواری کند. حوزه باید «کالجبل الراسخ لا تحرکه العواصف» باشد؛ همچون کوه بایستد و مثل موج بالا و پایین نشود. موج­‌سواری مال سیاسیون است. حوزه نباید به این معنا سیاسی باشد؛ باید از یک اصول بایسته و دریک چارچوب کلی، معارف، اصول دین و خط­ مشی خودش را ادامه بدهد. البته این‌­هایی که می‌گویم بسیار کلی است و می‌توان مصداق‌ها و مثال‌هایی ذکر کرد که فعلاً‌ صرف‌نظر می‌کنم. ضمن این‌که در دروس حوزه نیز نیاز به تحول احساس شده و خود حوزویان هم به این نتیجه رسیده‌­اند و دنبال هم می‌­کنند.

رده‌های مرتبط

دیدگاه‌ها

  1. drjalaligilak 

    استقلال حوزه؟؟. آقايان خودتان را گول مي زنيد. حوزه بخاطر حل شدگي در اين نظام، هويت مستقلي ندارد. معيشت و اكثر نشاطهاي حوزوي هم جز اين را منعكس نمي كند. اگر دير نشده باشد، بايد جانب مردم تحت ستم را بگيريد. آيا مگر بتوانيد؟؟

پاسخ دهید