آیت‌ﷲ شب‌زنده‌دار

براساس روایتی از پیامبر اسلام^(ص)، نخستین گام برای فراگیری علم «انصات»، است که به معنای سکوت و متمرکز شدن در درس می‌باشد. براساس این روایت، «استماع» و «حفظ»، گام‌های دوم و سوم فراگیری علوم است، ولی گاهی مشاهده می‌شود که در حوزه‌های علمیه به مسئله‌ی «حفظ» توجه کافی نمی‌شود در حالی‌که بزرگان حوزه‌ی علمیه همواره برای آن که علوم را حفظ نمایند، آنها را به نظم و شعر در می‌آوردند و حفظ می‌نمودند و در واقع، حفظ کردن، یکی از سنت‌های فراموش شده‌ی حوزه‌های علمیه است و نسبت به آن، غفلت می‌شود و حتی برخی در حوزه آن را ضد ارزش تلقی می‌نمایند و در واقع، اهتمام به حفظ مسائل علمی در سنین جوانی در نظام آموزش حوزه مظلوم واقع می‌شود.

یک‌بار رهبر انقلاب می‌فرموند: بنده در کلاس درس مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی بروجردی^(ره) همیشه جلوی کلاس درس می‌نشستم و از این طریق سعی می‌کردم تمرکز کاملی نسبت به مطالب استاد داشته باشم؛ این فرمایش رهبری در حالی است که متأسفانه گاهی مشاهده می‌شود برخی از طلاب، امروزه در کلاس درس حواسشان جمع نیست و مضاف بر این، تمرکز دیگران را نیز بر هم می‌ریزند‌، در حالی‌که این کار صحیحی نیست و باید طلاب، نسبت به کلاس درس، توجه و تمرکز فراوانی داشته باشند.

در مورد اهمیت حفظ قرآن کریم در سنین جوانی باید عرض کنم که حفظ قرآن کریم، یک سرمایه‌ی بزرگ است و علاوه بر نورانیت، ظرفیت علمی عظیمی را پیش روی انسان می‌گذارد و رهبری فرمودند: بنده نسبت به مسئله‌ی «حفظ» اهتمام داشتم و حتی اگر یک صفحه می‌خواندم آن را حفظ می‌کردم، اما متأسفانه کسی نبود که بنده را تشویق کند تا در جوانی بتوانم قرآن حفظ کنم. البته لازم است اشاره داشته باشم که رهبر انقلاب در نوجوانی با اهتمام ویژه موفق شده‌اند دوازده جزء قرآن کریم را حفظ کنند.

براساس روایت نبوی، چهارمین گام یادگیری علوم، «عمل به علم و نشر آن» است و علمِ بدون عمل، ارزش و برکت ندارد و طلاب باید ابتدا به علم خود عمل کرده و سپس آن‌ را به دیگران عرضه نمایند.

پرداختن به فقه و فراگیری آن، یکی از توفیقات الهی است و اگر طلاب، به فقه با قصد قربت و برای رضای خداوند و اهل بیت بپردازند، حیات‌شان نورانی شده و قلوب‌شان دارای صفا و نورانیت خواهد بود.

لازم است خدمت شما عرض کنم که رهبر انقلاب به علوم فقهی و حوزوی اهتمام خاصی دارند و ایشان، علی‌رغم مشغله‌های فراوان‌شان و به توصیه‌ی علمایی هم‌چون مرحوم آیت‌ﷲ بهجت، هرگز درس خود را ترک نکرده‌اند و این منش ایشان نشان دهنده‌ی این است طلاب باید ارتباط خود را با فقه رایج، حفظ کنند و تمرکز روی دروس تخصصی فقه نباید دلیل و یا توجیهی برای قطع ارتباط با فقه رایج باشد.

یکی از ارکان موفقیت در دروس حوزوی «نوشتن» و «تقریرات» می‌باشد و در واقع، تقریرات مکمل فراگیری دروس حوزوی محسوب می‌شود. روش صحیح تقریرنویسی هم آن است که طلبه سر کلاس درس حاضر می‌شود و پس از کلاس و اتمام سخنان استاد، برداشت‌های خود را مورد بررسی قرار می‌دهد و با رویکردی تحقیق‌محور مطالب را می‌نویسد و تقریر صحیح آن نیست که سخنان استاد را در همان کلاس درس بنویسیم.

اما در مورد «غنا» لازم است به این نکته اشاره داشته باشم که گوش دادن به غناء و موسیقی مانع درک حقیقت بندگی و حرکت به سوی خداست و اگر صفحه‌ی دل انسان آلوده به غناء شود دیگر لذت بندگی را نمی‌چشد و کسی‌ که آلوده به غناء شود، دل لرزان و اشک نیمه شب نخواهد داشت.

متأسفانه گاهاً برخی موسیقی‌هایی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می‌شود که تناسبی با موازین اسلامی ندارد و حال که وضعیت چنین است، ما باید مراقب خودمان باشیم. رهبر انقلاب بارها نسبت به این مسأله انتقاد داشته‌اند و چندین بار فرموده‌اند که بنده هر هفته نسبت به این موضوع تذکر می‌دهم. یکی از علمای بزرگ در گذشته گفته بود که رادیو نباید زیر عمامه ما قرار گیرد و این گفته نشان می‌دهد که طلبه برخی از امور حلال را هم نباید انجام دهد و طلاب باید نسبت به حفظ ارزش عمامه خود که مال اسلام است توجه ویژه داشته باشند و بدانند که لذت طلبگی در ایجاد ارتباط نزدیک با حضرت حق است، در حالیکه برخی موانع از این امر جلوگیری می‌کنند و تلاش برای تدوین دروس مقام معظم رهبری در زمینه‌ی موسیقی کار ارزشمندی است که کمک شایانی به محافل علمی خواهد کرد.

آیت‌ﷲ اراکی

در مورد جایگاه امام در یک جامعه دینی لازم است به این نکته اشاره داشته باشم که قطعاً امام هر جامعه در شکل‌گیری هویت فرهنگی آن جامعه نقش مهمی دارد و این گزاره از مباحث مهم ولایت است که هویت هر انسانی را امام او شکل می‌دهد و در واقع می‌توان گفت که ولایت، هویت‌ساز است و این هویت، از طریق دانش فقه و توسط امام ساخته می‌شود و آن‌ را در چارچوب فقه استوار می‌کند.

از این فقه، با عنوان «فقه نظام» یاد می‌شود و این فقه، فقهی است که تحقق آن به وجود دو طرف حاکم و محکوم نیازمند است و بدون وجود یکی از این طرفین، تحقق پیدا نمی‌کند، از جمله‌ی مثال‌های آن می‌توان به مسئله‌ی تشکیل حکومت اشاره نمود که برای تحقق آن وجود مأمومِ تنها و امامِ تنها کافی نیست.

«فقه نظام» اضلاع مختلفی دارد و این اضلاع هستند که به آن شکل می‌دهند و یکی از مهم‌ترین مواردی که در شکل‌دهی به نظریات فقهی دارای اثر و جایگاه است، پرداختن به موضوع فقه مرتبط به فرهنگ است. در واقع هر مسئله‌ای، فقه خاص خودش را دارد و فرهنگ نیز از این‌گونه مسائل محسوب می‌شود و حتی از جمله‌ی پایه‌های علوم انسانی به‌ شمار می‌رود که بدون وجود جامعه شکل نمی‌یابد و البته جامعه نیز بدون وجود رهبر استوار نمی‌شود و از همین‌رو این حاکمیت است که فرهنگ را تولید می‌کند.

آیه‌ی «قل اطيعوا ﷲ واطيعوا الرسول فان تولوا فانما عليه ما حمل وعليكم ما حملتم وان تطيعوه تهتدوا وما على الرسول الا البلاغ المبين» ضمن اینکه به شکل‌گیری جامعه اشاره می‌کند، وظیفه‌ی ابلاغ این اطاعت را نیز بر عهده‌ی امام جامعه قرار می‌دهد. لازم است در این‌جا به این اشاره داشته باشم برخی بر این باورند که وظیفه‌ی رسول، فقط ابلاغ پیام است، اما باید بدانیم که ابلاغ حکم و فرمان خدا و رسول برای ساری و جاری شدن حاکمیت است، وگرنه صرف بلاغ بدون اینکه قرار نباشد در میان مردم چیزی پیاده شود بی‌ارزش و بی‌مفهوم خواهد بود.

برخی هم بر این ادعا تأکید دارند که بین فرهنگ و حکومت، رابطه‌ای وجود ندارد، در حالی‌که یکی از غلط‌‌‌‌‌ترین جملاتی که در زمینه فرهنگ گفته می‌شود این است که فرهنگ و حکومت رابطه‌ای با هم ندارند و لزومی به ورود حکّام به این عرصه نیست. این افراد باید توجه داشته باشند که فرهنگ صحیح در جامعه‌ای با هرج‌و‌مرج و بدون وجود حاکمیت، هویت پیدا نمی‌کند و ما موظفیم آنچه که در ساخت هویت علوی و محمدی نقش دارد را مورد بررسی قرار داده و مورد تبیین قرار دهیم.

یکی از زیرمجموعه‌های بسیار مهم و تأثیرگذار فرهنگ، رسانه است و حکومت با استفاده از آن می‌تواند به ساخت و ترویج فرهنگ مبادرت کند و در حقیقت این فرهنگ و رسانه است که هویت افراد جامعه را می‌سازد و هویت مورد نظر حاکم، از طریق رسانه به مردم رسانده و ابلاغ می‌شود و دعوت پیامبر عظیم‌الشأن ما به اسلام نیز نوعی کار رسانه‌ای است.

یکی از زیرمجموعه‌های فرهنگ در هر جامعه، غناست و فرهنگ هم هویت جامعه را صورت‌بندی می‌کند و غناء و موسیقی از موضوعات هویت‌ساز می‌باشد و این نکته هم از نکاتی است که فقه ما به آن توجه داشته است و آواز هم باید پیش از آنکه به آن، صرفاً به‌ عنوان یک عمل نگریسته شود،  باید آن را نوعی دعوت، فراخوان و تحریک مخاطب قلمداد کنیم و توجه داشته باشیم که یک آواز و آهنگ می‌تواند تقوای انسان را به حرکت درآورد و البته آوازی دیگر هم می‌تواند شهوت انسان را تحریک کند و بر همین اساس است که علمای ما با استفاده از منبع دینی و فقهی این ضابطه و معیار را برای تشخیص این دو شکل از آواز، مشخص کرده‌اند و نشان داده‌اند که موسیقی حرام فراخوان شیطانی است.

هر سخنی و هر آوازی قرار نیست از رسانه‌ها پخش شود چرا که رسانه، انتقال دهنده‌ی هویت به جامعه محسوب می‌شود و نباید این‌طور شود که با توجیهات و بهانه‌های مختلف، رسانه به تریبونی برای بیان سخنان باطل تبدیل شود و کسی‌ که می‌گوید هر سخنی اعم از حق و باطل باید در رسانه زده شود، سخت در اشتباه است و اساساً نسبت به رسالت رسانه‌های جامعه اسلامی آگاهی ندارد.

بعضی از آهنگ‌ها موجب تحریک تقوا و معنویت و برخی تحریک رذایل می‌شود و علما براساس روایات، ضوابطی برای این دو گونه آهنگ و آواز تبیین کرده‌اند که یکی از مهم‌ترین این کارها، درس‌نامه غنا و موسیقی درس خارج مقام معظم رهبری است.

رهبر معظم انقلاب به مسائل علمی و فقه‌های مضاف اهتمام خاصی دارند و ایشان با طرح مسائل علمی ناب در جامعه علمی نشاط‌آفرینی می‌کنند و درسنامه‌ی غناء و موسیقی یک بحث علمیِ غنی می‌باشد که می‌تواند راه را برای طلابی که قصد پژوهش در این امر را دارند باز نماید.