ساعت ۸ صبح روز ۲۶ بهمن ماه، سالن اجتماعات مدرسه فیضیه و صندوق‌های رأی‌گیری، هفتمین دوره انتخابات است و طلبه‌ها برای چهار سال ۲۷۷ نماینده مجمع طلاب و فضلای حوزه علمیه را انتخاب می‌کنند. تعداد نمایندگان هر استان بستگی به تعداد طلاب حاضر آن استان در قم دارد، اطلاع از وظایف و عملکردهای این نهاد شورایی بسیار کم است. شاید همین مسئله و البته نوع عملکرد مجمع باعث شده است که طلاب اشتیاق کمتری برای مشارکت داشته باشند. در برخی از استان‌ها تعداد نامزدها به تعداد نمایندگان است؛ از این رو نامزد با تک‌رأی خود می‌تواند پیروز انتخابات باشد.

زمینه‌ها و وظایف

چند سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد. جامعه مدرسین حوزه علمیه موقعیت ممتازی پیدا کرده است. علمایی دوراندیش که به مسائل درازمدت فکر می‌کنند، در مقابل طلبه‌های انقلابی و جبهه‌رفته با نگرش‌های عمل‌گرایانه و سریع الوصول قرار می‌گیرند. این اختلاف نگاه‌ها گاهی به جدال‌های عمومی کشیده می‌شود. امام خمینی^(ره) در پی آن است که در میان نیروهای انقلابی حوزه علمیه تعادل برقرار کند تا نیروهای وفادار همدیگر را خنثی نکنند.

امام^(ره) در تاریخ سوم اسفند ماه سال ۱۳۶۷ پیام مهمی خطاب به روحانیت سراسر کشور و مدرسان و طلاب حوزه علمیه صادر می‌کنند که «منشور روحانیت» نام می‌گیرد. در این پیام آمده است: «اگر طلاب و مدرسین حوزه علمیه قم با یکدیگر هماهنگ نباشند، نمی‌توان پیش‌بینی کرد موفقیت از آن کیست. جامعه مدرسین باید طلاب عزیز انقلابی و زحمت‌کشیده و کتک‌خورده و جبهه‌رفته را از خود بدانند، حتما با آنان جلسه بگذارند و از طرح‌ها و نظریات آنان استقبال کنند و طلاب انقلابی هم مدرسین عزیز طرفدار انقلاب را محترم بشمارند و با دیده احترام به آنها بنگرند.» همین مسئله مقدمات تأسیس مجمع طلاب را فراهم می‌آورد.

مهم‌ترین وظیفه این مجمع را می‌توان در ارتباط‌گیری و انتقال دیدگاه‌‌های طلبه‌های جوان به تصمیم‌گیران حوزه دانست؛ از این رو نمایندگان این مجمع با تشکیل جلسات هفتگی و تشکیل کمیسیون‌های تخصصی، مسائل و مشکلات طلاب را در حوزه‌های مختلف بررسی و پس از آماده شدن طرح، آن را به شورای عالی حوزه تقدیم می‌کنند.

فعالیت‌ها

مجمع طلاب مدعی است که این عملکردها را داشته است. یکی از مسئولان این مجمع، چنین می‌گوید:

۱) «اولین قدمی که مجمع نمایندگان برداشت، اساسنامه مؤسسه خیریه مالی – خدماتیحوزه علمیه قم بود؛ صندوق قرض الحسنه و بیمه که به برکت الطاف مقام معظم رهبری به طلاب خدمت می‌کند. این را ما روزهای نخستین تشکیل مجمع، به عنوان اساسنامه مؤسسه خیریه مالی – خدماتی حوزه تصویب کردیم و خدمت شورای مدیریت سابق فرستادیم. در آنجا بیمه و صندوق قرض الحسنه را پیش‌بینی کرده بودیم. همچنین مشکلات مربوط به شهریه را که متأسفانه همچنان وجود دارد، آنجا پیش‌بینی کرده بودیم.» البته لازم به ذکر است که ده‌ها نفر از مدیران مدعی‌اند که مرکز خدمات طلاب را آنها ایجاد کرده‌اند.

۲) «پیشنهاد انتشار مجله داخلی حوزه، علاوه بر نشریات دیگری که مربوط به حوزه است و منتشر می‌شود. نظر ما این بود که یک نشریه‌ منتشر شود تا طلاب و فضلا، مصوبات شورا و مدیریت و مسائل داخلی حوزه و همچنین خدمات انجام شده را بدانند. یک حالت متقابلی وجود داشته باشد که اگر اینها مشکلات را مطرح می‌کنند، بزرگان حوزه بتوانند مسائل انجام‌شده را به دیگران منتقل کنند.» لازم به ذکر است که معلوم نیست این نشریه هم‌اکنون چه وضعیتی دارد. حتی اینکه آیا هنوز منتشر می‌شود یا نه.

۳) طرح تعطیلات حوزه. «برای ما واقعا تعطیلات زیاد حوزه نگران‌کننده بود؛ لذا طرح تعطیلات را تنظیم کردیم. اگرچه در مقام عمل مشکلاتی داشته است.» دوستان طلبه می‌دانند که تعطیلات حوزه چه وضعیت اسفناکی دارد و این طرح نتوانسته است کمکی کند.

۴) قانون اجرایی پوشیدن لباس روحانیت. «این طرح به شورای مدیریت آن روز داده شد و مجددا پیگیری شد که معمم شدن طلاب، بر اساس قانون و ضابطه باشد.» قوانین نیم‌بندی در این زمینه وجود دارد اما در مقام عمل تأثیر چندانی در پی ندارد.

۵) پیشنهاد اعزام روحانی و مبلغ به مناطق مختلف کشور. «همین اجلاسیه‌ای که چند هفته گذشته برگزار شد و یکی از کمسیون‌های آن، کمسیون هجرت بود. مجمع نمایندگان از یک سال پیش این طرح را تصویب کرد و به شورای عالی داد.» این کار بسیار پسندیده است در صورتی که مبدع آن این مجمع باشد.

۶) «به منظور آگاهی شورای عالی و مدیریت از آنچه در مجمع نمایندگان به تصویب می‌رسد و بالعکس دو رابط تعیین شد. یکی را به شورای عالی و دیگری را به مدیریت حوزه معرفی کردیم. اینها مرتب در جریان مسائل و مشغول پیگیری‌اند. مشکلات ما را به آنان و مشکلات و مسائل شورای عالی و مدیریت را به مجمع نمایندگان منتقل می‌کنند.»

جامعه مدرسین باید طلاب عزیز انقلابی و زحمت‌کشیده و کتک‌خورده و جبهه‌رفته را از خود بدانند.

۷) «مدت‌ها دوستان ما به این فکر بودند که سازمان‌ها و نهادها در مشهد رضوی، جایگاهی برای پرسنل و مجموعه خودشان دارند در حالی که طلاب حوزه به عشق زیارت به آنجا می‌روند ولی دچار سرگردانی می‌شود؛ به‌خصوص طلبه‌های جوانی که می‌خواهند مدتی در آنجا بمانند. لذا نامه‌ای به محضر شورای عالی نوشتیم و پیشنهاد کردیم زائرسرای طلاب و فضلا در مشهد رضوی ساخته شود که عزیزان ما وقتی به آنجا می‌روند در کمال آرامش بتوانند به معنویات بپردازند و این بشارت را بدهم که شورای عالی نامه‌ای به تولیت محترم آستان قدس رضوی نوشته و اخیرا پاسخ مساعد از ناحیه تولیت محترم به شورای عالی رسیده است.»

۸) پیشنهاد تشکیل فروشگاه‌های تعاونی مصرف طلاب. «ما این پشنهاد را به شورای عالی ارائه دادیم. اخیرا اطلاع یافتیم با برادران صندوق قرض الحسنه و بیمه جلساتی برگزار شده و قرار شده در آینده، تعاونی مصرف طلاب به وجود بیاید تا مشکلات زندگی طلاب با عنایاتی که مقام معظم رهبری دارند برطرف شود.»

۹) تصویب واحد طرح و برنامه مجمع. «احساس کردیم تا وقتی که مشکلات مدیریت حوزه را ندانیم، نمی‌توانیم طرح مناسب بدهیم. لذا عده‌ای را به عنوان طرح و برنامه انتخاب کردیم. الآن واحد طرح و برنامه مجمع در واحد طرح و برنامه حوزه حضور جدی و فعال دارد. مشکلات آنجا را به مجمع و مسائل و پیشنهادهای ما را به مدیریت منتقل می‌کند.»

برخی از نکات قابل تأمل

۱- فاصله گرفتن از اهداف اولیه: فلسفه تشکیل این تشکل حوزوی، ارتباط و انتقال دیدگاه‌های طلبه‌های جوان به تشکیلات و تصمیم‌گیران حوزه علمیه است. چنانکه در بیانات امام خمینی^(ره) و رهبر انقلاب به چشم می‌خورد انتقال این دیدگاه‌ها می‌تواند انرژی و پویایی را در مدیریت حوزه به دنبال داشته باشد. انجام این وظیفه، ارتباط مستمر با طلاب را طلب می‌کند. اما آنچه می‌توان مشاهده کرد این است که برخی از نمایندگان محترم این مجمع بعد از آنکه انتخاب می‌شوند، موکلان خود را به فراموشی می‌سپارند و فراموش می‌کنند که وکیل موکلان خود هستند.

۲- نگاه شکلی یا نگاه محتوایی: ایجاد صندوق قرض الحسنه و بیمه طلاب؛ پیشنهاد انتشار مجله داخلی حوزه؛ طرح کاستن از تعطیلات حوزه؛ قانون اجرایی پوشیدن لباس روحانیت؛ پیشنهاد اعزام روحانی و مبلغ به مناطق مختلف کشور؛ پیشنهاد ایجاد مجتمع اقامتی در مشهد مقدس برای طلاب جهت زیارت حرم؛ پیشنهاد تشکیل فروشگاه‌های تعاونی مصرف طلاب؛ برخی از مصوبات مجمع نمایندگان است. با نگاهی کوتاه به این مصوبات مشخص است که ساختار فکری حاکم بر این تشکل حوزوی بیشتر از آنکه مسائل محتوایی و انگیزشی و هویتی طلاب را در نظر داشته باشد، نگاه‌های رفاهی دارد که اگرچه در جای خود لازم است اما کمکی به برخی دغدغه‌های ذهنی طلاب نمی‌کند؛ دغدغه‌هایی که برخی از طلبه‌ها را با مسائل هویتی روبه‌رو کرده است.

۳- تشکیل تشکل‌های دیگر: مجمع نمایندگان طلاب نتوانسته است همه طلبه‌ها را نمایندگی کند و دلیل مشخص آن را می‌توان شکل‌گیری جمع‌های طلبگی هم‌عرض مجمع دانست. به طور مثال، تشکل اساتید سطوح عالی اگرچه با دخالت برخی از مراجع تشکیل نشد، اما نشان‌دهنده آن بود که این تعداد گسترده از اساتید و طلاب فاضل، مجرایی را برای بیان دیدگاه‌های خود نیافته‌اند از این رو در پی تشکیل این تشکل بودند. قطعا بخشی از مسئله به کم‌کاری این مجمع بازگشت دارد.

برخی از نمایندگان محترم این مجمع بعد از آنکه انتخاب می‌شوند، موکلان خود را به فراموشی می‌سپارند.

۴- نمایندگانی به دنبال اهداف شخصی: البته در خدوم بودن بسیاری از نمایندگان مجمع شکی نیست اما برخی از آنها پس از انتخاب شدن و با استفاده از جایگاه نمایندگی دست به ارتباطات گسترده سیاسی می‌زنند و با آبرو و حیثیت طلاب معامله می‌کنند. بعضا نمونه‌های این امر را می‌توان در انتخابات ریاست جمهوری یا مجلس شورای اسلامی مشاهده کرد. جالب اینکه این افراد، پس از مدتی شغل‌های جدیدی پیدا می‌کنند و همین مسئله باعث می‌شود از اصل وظیفه خود که نمایندگی طلاب است باز بمانند.

۵- مجمع مستقل یا مجمع کنترل‌شده: اسقلال نمایندگان طلاب بسیار حیاتی است؛ چه آنکه نماینده کنترل‌شده، دیگر نماینده نیست. برخی معتقدند نمایندگان این مجمع در تصمیم‌گیری‌ها از مراکزی خط‌دهی می‌شوند. اگر این ادعا درست هم نباشد، این مجمع باید تلاش کند تا این ذهنیت را از ذهن برخی طلاب رفع کند.

۶- مجمعی که باید جدی گرفته شود: برخی معتقدند این نهاد از سوی مدیران حوزه جدی گرفته نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برخی نمایندگان این مجمع عدم مقبولیت رسمی مجمع است. برخی اعضای آن ترجیح می‌دهند با مدیران حوزه از در سازگاری و آشتی درآیند و چندان به فکر تنش و چالش با آنان نیفتند. مصلحت‌سنجی، محافظه‌کاری و حفظ احترام مدیران حوزه گاهی منجر به نادیده گرفتن رسالت‌های اولیه و بدیهی مجمع در دفاع از حقوق طلاب شده است. از سوی دیگر برخی نمایندگان مجمع نیز انتقاد و خرده‌گیری بر مدیران حوزه را گاه به مرز دخالت در وظایف مدیریتی آنها می‌رسانند.

عکس: علی اشرف فتحی