اعوذ بﷲ من الشيطان الرجيم

بسم ﷲ الرحمن الرحيم

الحمد لله ربّ العالمين و صلّي ﷲ علي جميع الأنبياء و المرسلين و الأئمة الهداة المهديين سيّما خاتم الأنبياء و خاتم الأوصياء(عليهما آلاف التحيّة و الثناء) بهم نتولّي و من أعدائهم نتبرّءُ الي ﷲ!

مقدم شما علما, آيات, حجج, فرهيختگان حوزوي و دانشگاهي را گرامي مي‌داريم، از برگزارکنندگان اين نکوداشت و نشست مقدماتي، حق‌شناسي مي‌کنيم، از ذات اقدس الهي مسئلت مي‌کنيم، روح مطهّر آيت ﷲ العظمي مرحوم آقا شيخ عبدالکريم حائري يزدي را با انبياي الهي محشور بفرمايد! همه بزرگواراني که در ايراد مقال يا ارائه مقالت، رنج و کوشش عالمانه‌اي را تحمّل کردند، خدا به احسن وجه بپذيرد! توفيق روزافزون به همه محقّقان و پژوهشگران مرحمت کند!

حوزه علميه قم که ‌اکنون به لطف الهي محور بسياري از فيوضات الهي است، مرهون کوشش محقّقانه و خالصانه مؤسس بزرگوار، مرحوم آيت ﷲ العظمي حائري است. استقلال بخشي به سازمان روحانيت، يک تفکّر عميق علمي مي‌طلبد; زيرا اين سازمان عميق و وسيع روحانيت عناصر فراواني لازم دارد؛ مانند مرجعيّت علمي و ديني از يک سو, اساتيدِ محقّق و مربّي و کارآمد از سوي ديگر, کتابخانه‌هاي مجهّز از سوي سوم, مراکز حوزوي و مدارس مناسب، از سوي چهارم, شاگردان تيزهوش و کوشا، از سوي پنجم و قسمت مهم و امر ششم, بودجه‌اي که همه اين هزينه‌ها را کفايت کند، از سوي ششم.

استقلال حوزه را بايد از متن دين استنباط کرد، کسي موفق است که مؤسس حوزه باشد؛ استقلال حوزه را در ابعاد ياد شده از متون کتاب و سنّت استنباط کند، اين‌چنين نباشد که دليل استقلال حوزه ديني را از بيرون حوزه دين فراهم کند, بلکه از متن دين, استقلال آن را تأمين کند. استقلال حوزه از جهت علمي بايد در مسئله تعليم کتاب و حکمت و تزکيه نفوس مستقل باشد، چه اينکه برنامه اصلي قرآن کريم، همين است و دروس محوري حوزه، بايد آيه محکمه, فريضه عادله و سنّت قائمه باشد; يعني تفسير باشد, علوم عقلي باشد, اخلاق باشد, فقه و اصول باشد, تاريخ اسلام باشد, سيره و سنّت اهل بيت باشد و مانند آن از سوي ديگر. دروس محوري‌ آن بر اساس «إِنَّما العِلمُ ثَلاثَةٌ»^‏[۱]‎  سامان مي‌پذيرد و هدف اصلي حوزه هم تعليم کتاب و حکمت و تزکيه نفوس است. مرجعيّت علمي و ديني در رديف عناصر شش‌گانه يادشده نيست، او وقتي استقلال انديشه داشته باشد، همه اين مطالب را از متن دين استنباط مي‌کند، آنها را تدبير و تبيين و شکوفا مي‌کند و ديگران را جذب مي‌کند. يکي از بخش‌هاي اساسي حوزه، همان استقلال اقتصادی حوزه است، اگر آن مؤسّس نتواند، تفکّر اقتصاد حوزوي داشته باشد در تأسيس حوزهِ کارآمد, موفق نيست; زيرا اساتيد, مراکز, احداث مراکز و کتابخانه‌هاي مجهّز، نيازمند به بودجه سنگين است, اگر بودجه را نتواند از متن دين تهيه کند، به بيرونِ دين وابسته مي‌شود، در نتيجه آن شخص و بنيان‌گذار و مؤسّسي موفق است که استقلال همه‌ جانبهٴ حوزه ديني را از متن خود دين استنباط کند. بزرگاني همچون آيت ﷲ حائري در قم و برخي از بزرگان در حوزه نجف و سامرا و مانند آن توانستند اين عناصر را از خود متن دين به دست بياورند.

برخي فکر مي‌کردند که استقلال حوزه در سايه اموال وقف و ثُلث‌ها و مانند آن و بخشي از زکات به عنوان« في سبيل ﷲ» تأمين مي‌شود، درباره سهم مبارک امام(سلام ﷲ عليه) در عصر غيبت فتواي مستقل و زنده‌اي نداشتند گرچه برخي از بزرگان در تأليف کتاب و تدوين آثار و مآثر قرآن و عترت سرآمد بودند، مثل محقّق حلّي که در اواخر قرن هفتم رحلت کرده است, لکن در تأمين استقلال اقتصاديِ حوزه، موفق نبودند، زيرا مهم‌ترين بودجه‌اي که مي‌توانست، حوزه را اداره کند و مي‌تواند، همان سهم مبارک امام(سلام ﷲ عليه) است، فتواي رسمي مرحوم محقّق در شرايع در بحث مصرف خمس، اين است که در زمان حضور خود امام، در اختيار امام، قرار مي‌گيرد او خود مي‌داند چگونه صرف کند، ولي در عصر غيبت، برخي از اقوال را نقل مي‌کند که هيچ کدام از آنها نمي‌تواند، کارآمد باشد، يک قول, مسئله تحليل و اباحه خمس است که در زمان غيبت, حلال شده است و بر مؤدّيان, تأديه خمس واجب نيست. برخي از اقوال اين است که در عصر غيبت، بايد خمس را به فقيه «جامع ‌الشرايط» داد تا او کمبود سادات, نياز سادات را برطرف کند، بقيه را يا دفن کند يا نگه دارد تا هنگام مرگ، وصيّت کند و به ديگري بسپارد و همچنين تا زمان ظهور وجود مبارک وليّ عصر، يکي پس از ديگري حفظ کند و ضبط کند تا به حضرت، تقديم کند، اين قول به اباحه, قول به دفن کردن, قول به نگهداري تا زمان ظهور حضرت، هيچ کدام از اينها فتواي زنده‌اي که بتواند حوزه را مستقل نگه دارد، نيست، اين فتواي محقّق است که چهار, پنج قول نقل کرد، بازگشت آن به همين اموري است که به عرض شما رسيد. بعد از ايشان, مرحوم شهيد اول و دوم، آنها هم يک فتواي حيات‌بخشي که بتواند، حوزه را سامان دهد و استقلال اقتصادي حوزه را تأمين کند ارائه نکردند، کم کم فقهاي بعدي، احتمال آن را مطرح کردند که اين مال، متعلّق به وجود مبارک وليّ عصر(ارواحنا فداه) است، فقيه «جامع‌الشرايط» نايب اوست و کار «منوب‌ عنه» را می‌کند، علم به رضا داريم که بهترين مصرف براي آن, تأسيس حوزه علميه, نگهداري و نگهباني حوزه علميه و تأمين اساتيد و شاگردان حوزه علميه و مانند آن است. کم کم اين نظر و رأي به مرحوم صاحب جواهر رسيد، يک مقدار تقويت شد و بعد از مرحوم صاحب جواهر هم عملی و علني شد. اينکه در روايات دارد «رَحِمَ ﷲُ إمرأً أحيا أمرَنا»^‏[۲]‎  خدا رحمت کند! کسي که امر ما را زنده مي‌کند، بهترين نمونه و مصداق براي احياي امر، آن است که استقلال مکتب تشيّع را از خود قرآن و عترت به دست بياوريم، استقلال سياسي‌مان را, استقلال اقتصادي‌مان را, استقلال فرهنگي‌مان را, استقلال اجتماعي‌مان را, استقلال حوزه که به دست آمد، در امور مالي نيازمند به غير نخواهد بود، وقتي در امور مالي نيازمند به غير نبود، در بسياري از امور نيازمند نيست، در عين حال که اشراف دارد, سايه‌افکن است, ساير امور را تأييد, تقويت, نگهباني و نگهداري مي‌کند و اگر توانست رهبري جامعه را هم به عهده مي‌گيرد، چه اينکه امام(رضوان ﷲ عليه) همين کار را کرد.

غرض آن است که سازمان روحانيّت به اين شش عنصري که ياد شده است، وابسته است و اين عناصر شش‌گانه در عرض هم نيستند، در طول هم هستند و اوّلين عنصر همان مرجعيّت ديني و علمي است, اگر آن مرجعيّت ديني و علمي فتوايي؛ نظير فتواي محقّق و شهيد اول و شهيد ثاني و امثال اين بزرگان داشته باشد که سهم امام را درباره حوزه علميه و امثال آن، پيش‌بيني نمي‌کردند او در تأسيس حوزه علميه موفق نيست، مگر اينکه از راه اوقاف و ثُلث‌ها و ساير خيرات و وجه «في سبيل اللّه»اي که در زکات ذکر شده، مصارف هشت‌گانه است، استفاده کنند و آنها کافي نيست تا استقلال اقتصادي حوزه‌ها را تأمين کند. در قم بزرگاني بودند، مرحوم آيت ﷲ ميرزاي قمي(رضوان ﷲ عليه) در همين شهر حضور داشتند، ولي موفق نشدند، کاري که مرحوم آيت ﷲ حائري کرد را انجام دهند، فتواي مناسبي در تأمين استقلال اقتصادي حوزه نداشتند، چون دست آنها از اين جهت تهي بود، توفيق تأسيس حوزه علميه را نداشتند، ولي مرحوم آقا شيخ عبدالکريم(رضوان ﷲ عليه) تجاربي که در عراق داشتند، حوزه سامرا و کربلا و نجف را از نزديک ديدند، با فتواي مرحوم صاحب جواهر تا حدودي آشنا بودند، اينکه صاحب جواهر زمينه اين کار را فراهم کرده است و براساس اينکه سهم امام، بهترين مصرف آن تأمين حوزه‌هاي علمي است، استقلال اقتصادي حوزه را پيش‌بيني مي‌کردند با اين تفکّر ناب، توانستند حوزه علميه را سامان ببخشند چه اينکه بزرگان فراواني هم، همين نظر را داشتند و باعث تحقّق استقلالِ اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي حوزه علميه قم شد.

انبياي الهي در تأسيس مراکز علمي، يکسان عمل نکردند، آنهايي که «اولوا العزم» بودند موفق‌تر بودند، آنهايي که «اولوا العزم» نبودند، به توفيق «اولوا العزم» نمي‌رسيدند. وجود مبارک ابراهيم خليل(سلام ﷲ عليه) براي اينکه محور فکري و ديني تأسيس کند، کعبه‌اي درست کرد که هم قبله است, هم مَطاف است، آن‌گاه از خداي سبحان مسئلت کرد ﴿فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوي إِلَيْهِمْ﴾^‏[۳]‎ کساني که مربّيان و مدبّران کعبه و امثال کعبه هستند از فرزندان ابراهيم خليل, ابراهيم خليل از خدا خواست که دل‌هاي گروهي به سمت اينها متوجّه شود، همان دعا درباره حضرت آيت ﷲ العظمي حائري مستجاب شد که ﴿فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوي إِلَيْهِمْ﴾ اساتيد خوبي گرايش پيدا کردند در مکتب و محضر ايشان شرکت کنند، آيت ﷲ آقا سيّد محمد تقي خوانساري, آيت ﷲ آقا سيّد احمد خوانساري, آيت ﷲ يثربي و بسياري از بزرگان ديگر تا نوبت رسيد به امام(رضوان ﷲ عليه)، مرحوم محقّق داماد(رضوان ﷲ عليه)، مرحوم آيت ﷲ حائري(رضوان ﷲ عليه)، مرحوم آيت ﷲ گلپايگاني(رضوان ﷲ عليه) بسياري از مراجع ماضين، اينها مشمول ﴿فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوي إِلَيْهِمْ﴾ جزء شاگردان ناب مرحوم آيت ﷲ العظمي حائري شدند، حوزه علميه هم با اينها سامان پذيرفت، هم مدرسه‌اي که قبلاً ساختند در اختيار قرار گرفت، اين مدرسه فيضيه هم، مثل ساير مدارس به برکت خود مرحوم آقاي حائري(رضوان ﷲ عليه) و ديگر اساتيد ساخته شد و حوزه علميه، سامان پذيرفت و از همين حوزه علميه، برکاتي برخاستند که نمونه‌ آن امام راحل(رضوان ﷲ عليه) است.

مهم‌ترين کاري که مرحوم آقاي حائري کرد اين است که استقلال حوزه را از متن ادله ديني و استقلال اقتصادي حوزه را از متن ادله روايي استفاده کرد، چه اينکه امام راحل(رضوان ﷲ عليه) استقلال سياسي و استقلال اقتصادي امّت اسلامي را از متن دين استفاده کرد و مانند آن.

من مجدداً مقدم همه شما بزرگواران را گرامي مي‌دارم از برگزارکنندگان اين نکوداشت و نشست مقدماتي حق‌شناسي مي‌کنيم، از ذات اقدس الهي مسئلت مي‌کنيم! روح مطهر آن فقيه جامع را با انبياي الهي محشور بفرمايد! همه بزرگواراني که در مکتب آن فقيه نامي استفاده کردند، با اولياي الهي محشور فرمايد! امام راحل و شهدا را با انبيا محشور بفرمايد! نظام ما, رهبر ما, مراجع ما, ملت و مملکت ما را در سايه امام زمان حفظ بفرمايد! آنچه خير و صلاح و فلاح ملت ماست به همه ما عنايت بفرمايد!

«غفر ﷲ لنا و لکم و السلام عليکم و رحمة ﷲ و برکاته»