محمد صحتی سردرودی، در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی در سردرود تبریز به‌دنیا آمد. از هفت‌سالگی همراه با آموزش رسمی، قرائت قرآن، آداب و اخلاق را از علمای دینی سردرود و بیش از همه از محضر محمد تقی محمدی و میرزا مجید قنادی که روزانه درس ترجمه قرآن داشتند فراگرفت.
در تبریز و بناب «مقدمات» و اندکی از «سطح» را نزد اساتید آموخت و با نهج‌البلاغه انس و الفت یافت. در سال ۱۳۶۹ش به قم هجرت کرد. در آن زمان نهج‌البلاغه در قم تدریس نمی‌شد. در کلاس‌های مختلف حاضر شد و بعد از اتمام «سطح» در محضر حضرات پایانی و اعتمادی، مدت سه سال از درس «اصول» آیتﷲالعظمی مکارم شیرازی و اندکی از درس «فقه» آیتﷲالعظمی میرزا جواد تبریزی و… بهره‌مند شد. بیش از پنج سال در درس تفسیر آیتﷲ جوادی آملی و یک سال در درس استاد حسن‌زاده آملی – که در مسجد معصومیه کتاب «مصباح الانس» را شرح می‌داد – شرکت کرد.
از نوجوانی‌گاه‌گاهی شعر می‌سرود و هنگامی که در تبریز بود، به‌طور مرتب در جلسات هفتگی انجمن ادبی شهریار و دیگر انجمن‌ها شرکت می‌کرد و شعر می‌سرود.
وی از دهه هفتاد به‌صورت جدی وارد عرصه عاشوراپژوهی شد؛ نخست شناخت‌نامه‌ای از نخستین نویسنده تحریف‌شناس و منتقد مداحان و روضه‌خوانان تدارک دید. در ادامه به ترسیم سیمای کربلا در حلقه حماسه‌ها پرداخت و تکمیل آن را با ترجمه چهل حدیث و نشان دادن تحریفی تأثیرگذار در متن زیارت عاشورا پی‌گرفت. این سه کتاب در سال ۱۳۷۲ با عنوان‌های «محدث نوری، روایت نور»، «سیمای کربلا، حریم حرّیت»، «چهل‌حدیث کربلا به ضمیمه زیارت عاشورا» منتشر شد.
در گام‌های بعدی نیز با رویکرد تحریف‌شناسی عاشورا، به شناسایی دو شاعر عاشورایی و مادح مقبول از سده اول و دوم هجری پرداخت و برای نخستین بار، زندگی‌نامه و کارنامه هرکدام از آن دو را به رشته تحریر درآورد که با عنوان‌های «کمیت اسدی، حدیث حرّیت» و «سید حمیری، سالار شاعران» منتشر شدند.
استاد صحتی ازسال ۱۳۷۴ش همّ و غم خویش را مصروف عاشوراپژوهی کرد که نخستین حاصل آن، کتابی بود با نام «تحریف‌شناسی عاشورا و تاریخ امام حسین(ع)». انتقاد یکی از محققان، او را بر آن داشت که علاوه بر شناسایی تحریفات، نکات تاریخی و گنجینه‌های نهان تاریخ عاشورا را از دل تاریخ بیرون بکشد و عرضه نماید. لذا در کنار انتشار دو کتاب «شهید فاتح در آینه اندیشه» و «عاشورا عشقینده» (به زبان ترکی) و نیز انتشار مقالات گوناگون؛ به تألیف و تحقیق «مقتل الحسین به روایت شیخ صدوق» توفیق یافت که در سال‌های گذشته منتشر شد. از وی سه مقاله با عنوان‌های «کتاب‌شناسی توصیفی ـ انتقادی پیرامون تحریف‌های عاشورا»، «بازخوانی فرهنگ عاشورا» و «عاشورا در هاشمیات»، در جشنوارة مطبوعات در رشته مقاله با گرایش معارف اسلامی شایسته رتبه نخست گردید.
برخی از آثار صحتی سردرودی در زمینه عاشوراپژوهی عبارتند از:
- سیمای کربلا، حریم حرمت
- سیمای دمشق، آستانه زینب(س)
- تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع)
- شهید فاتح در آیینه اندیشه
- مقتل الحسین(ع) به روایت شیخ صدوق
- عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی
- مجموعه مقاله‌های پیرامون عاشورا
- کتاب‌شناسی مفصّل امام حسین(ع) و عاشورا
بیش‌تر از پنجاه مقاله نیز از ایشان در مجله‌ها و نشریات مختلفی چون آینه پژوهش، پاسدار اسلام، شعر، شهاب، صحیفه مبین، علوم حدیث، کیهان فرهنگی، مکتب اسلام، موعود، فرهنگ کوثر، میثاق، نامه آذربایجان، شمس تبریزی، یاغیش و… منتشر شده است.
نگاهی به کتاب عاشورا پژوهی
یکی از کتاب‌های مهم صحتی سردرودی کتاب عاشورا پژوهی است. این کتاب مقالاتی درباره‌ی عاشورا است که در شش فصل نگارش یافته و با پیش‌درآمدی که نویسنده در توضیح و اهمیت کتاب بیان داشته آغاز و با فهرست آیات، احادیث، اشعار و نام‌ها پایان می‌یابد.
فصل اول کتاب با عنوان «مأخذ‌شناسی تاریخ امام حسین(ع)» سه مقاله را شامل می‌شود:
مقاله اول: «سند‌شناسی عاشورا»: در این مقاله به معرفی مشهور‌ترین منابع درباره‌ی عاشورا پرداخته و آن‌ّها را به دو دسته‌ی مستقل (اختصاصی) و غیرمستقل تقسیم کرده است. منابع مستقل را نیز به متون نشریافته و متون نشرنایافته تقسیم و به ترتیبِ سال وفات نویسندگان، آنان را مرتب کرده و درباره‌ی هر کتاب توضیح مختصری نیز آورده است.
مقاله دوم: «کتاب‌شناسی توصیفی- انتقادی درباره‌ی تحریف‌های عاشورا»: نویسنده، نخست به انتقادات خود در کتاب‌های نوشته شده درباره عاشورا اشاره می‌کند. سپس این کتاب‌ها را به دو دسته‌ی تحریف‌ساز و تحریف‌ستیز تقسیم کرده و به معرفی این کتاب‌ها و برخی تحریفات بیان‌شده در آن‌ها می‌پردازد. در پایان، برخی پژوهش‌های پراکنده نیز آمده است.
مقاله سوم: «بازخوانی فرهنگ عاشورا»: در این بخش به معرفی، نقد و بررسی کتاب فرهنگ عاشورا نوشته جواد محدثی پرداخته است.
فصل دوم با عنوان «عاشورا در شعر شاعران سده اول» به بررسی دیوان ابوالاسود دئلی و اشعاری که در مرثیه امام حسین(ع) سروده و نیز دیوان کمیت بن زید اسدی (مشهور به هاشمیات) پرداخته و مختصری از زندگی شاعر وکتاب‌شناسی موضوع را نیز آورده است.
فصل سوم در پنج مقاله به مبحث عاشورا در آرا واندیشه‌ها می‌پردازد. نویسنده در این مبحث به بیان پرسش‌هایی در باب رویداد کربلا و طرح دیدگاه‌های گوناگون در تحلیل و تفسیر عاشورا پرداخته است. دیدگاه‌های ابن عربی، ابن تیمیه، ابن کثیر وابن خلدون از آن جمله‌اند.
وی در ادامه به بررسی عاشورا از دیدگاه اهل سنت پرداخته است: جاحظ، عبدالجبار معتزلی، ابن جوزی، ابن ابی الحدید و ابن ابار اندلسی از جمله اندیشمندانی هستند که در این بخش نظرات و اندیشه‌های آنان نسبت به عاشورا نقد و بررسی شده است.
نویسنده بر این باور است که تاریخ‌نویسان و مقتل‌نگاران در سه سخن هم‌رأی و هم‌صدا هستند: فساد در دستگاه خلافت و اجتماع امت، امتناع امام حسین(ع) از بیعت با یزید، نامه‌های اهل کوفه به امام حسین(ع). این سه سخن محور‌هایی هستند که نویسنده در مقاله بعدی با ذکر مصادیقی به آن‌ها پرداخته است.
در ادامه این فصل هدف‌های امام از منظر علمای شیعه بیان شده است؛ اهدافی چون برپایی حکومت، امر به معروف و نهی از منکر، عزت نفس و غیرت دینی، گریه و عزاداری و… . در پایان این فصل نویسنده با جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، نظر خود را بیان می‌کند.
فصل چهارم «عرفان و آزادی در آیینه عاشورا» در سه مقاله مطرح شده است؛ در مقاله اول بحث آزادی و آزادگی در نهضت عاشورا و در کلام امام و یاران ایشان آمده است. در مقاله دوم با عنوان «بررسی مقتل الحسین(ع) شیخ صدوق»، پس از اشاره به جایگاه شیخ صدوق و آثارش، دیدگاه وی را درباره‌ی عاشورا همراه با چکیده‌ای از مقتل‌الحسین(ع) ذکر می‌کند.
در مقاله سوم این فصل کتاب آتشکده نیر تبریزی که به زبان شعر و قالب‌های مثنوی، ترکیب‌بند، قصیده و غزل است، بررسی و ویژگی‌ها و اهمیت کتاب آمده است.
در مقاله چهارم نیز قرائت علامه مجلسی از قیام عاشورا مطرح شده است.
فصل پنجم «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) و عاشورا» است مشتمل بر سه مقاله: در مقاله نخست نویسنده به عوامل و انگیزه‌های تحریف اشاره کرده و چند عامل را در تحریف عاشورا مهم دانسته است؛ از جمله: راویان اموی و مورخان حکومتی، تحریف برای تبرئه خلیفه، افسانه‌سازی در برابر عاشورا و عوام‌زدگی.
در مقاله دوم به بازخوانی چند حدیث مشهور درباره‌ی عاشورا پرداخته است. وی معتقد است مقتل‌نگاران و روضه‌خوانان سخنان بسیاری را در قالب نثر و شعر به امام نسبت داده‌اند که سند و مدرک معتبری ندارد و به‌عنوان زبان حال به‌مرور در کتاب‌های مقاتل جای گرفته است؛ جملاتی چون: «ان الحیاه عقیده و جهاد» و «هل من ناصر ینصرنی».
مقاله سوم از عاشورا تا امام حسین(ع) در واقع معرفی کتاب «مع الرکب الحسینی من المدینة الی المدینة» است. شاخصه‌های مهم کتاب و نقد و بررسی این کتاب شش جلدی در این مقاله آمده است.
فصل ششم با عنوان «باز اندیشی در تحریف‌شناسی» در پنج مقاله که مصاحبه‌هایی است با نویسنده این کتاب.
آپارات
اینستاگرام
توییتر
تلگرام
ایتا
حجت الاسلام والمسلمین صحتی سردرودی: نگران انحراف مبنایی در عاشوراپژوهی هستم