نگاهی اجمالی به کتاب
آیین رونمایی از اثر گران‌قدر «الصحابة الکرام» تألیف علامه شیخ محمدعلی احمدیان نجف آبادی (النجفی) روز پنجشنبه ۱۷ دی ماه ۹۴ در سالن همایش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار گردید. این اثر ارزشمند توسط پژوهش گران و محققان مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی طی ۹ سال مورد پژوهش و بازبینی و احیا قرار گرفته و اکنون به انتشار رسیده است. پیش از این نیز آثار گران‌مایه دیگری توسط این مرکز مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفته و توسط نشر این پژوهشگاه به چاپ رسیده است؛ از جمله موسوعة الشهید الاول، موسوعة الشهید الثاني، موسوعة العلامة البلاغي و… .
الصحابة الکرام مجموعه ای سه‌جلدی است که مرحوم مؤلف سعی نموده در آن عدول صحابه را از بین اصحاب رسول ﷲ(ص) شناسایی و معرفی نماید که البته با تعریفی که از عدالت صحابه می‌دهد، این مهم حسب وسع، احصا گردیده است. از نظر ایشان آن دسته از صحابه‌ای که بر منهج و طرق اسلامی هستند عادل‌اند. به بیان دیگر عمل هر صحابی با سیره رسول خدا سنجیده می‌شود (سیره عملیه) که در صورت موافقت و مطابقت، عادل و در غیر این‌صورت غیرعادل است؛ پس ملاک و معیار در عدول وعدم عدول، عمل اوست.
ویژگی منحصربه‌فرد کتاب الصحابة الکرام نخستین بودنش در معرفی صحابه امامیه است که از آن می‌توان به «تراجم الصحابة الکرام من أصحاب رسول ﷲ» نام برد. این مجموعه یک مقدمه دارد که در آن مؤلف قائل به تساوی بین اصحاب شده است و در واقع تفاضل و عدم تفاضل بین اصحاب را در بخش عملکرد می‌داند؛ یعنی عامل به سیره عادل است ولاغیر. سپس نظر جمهور اهل تسنن را در باب صحابه تبیین می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌دهد؛ در آخر نیز به هدف خود از تألیف کتاب که همان ترجمه صحابه شیعه است، می‌پردازد. کتاب الصحابة الکرام به ترتیب حروف معجم (الفبایی) در ۲۶ باب مرتب شده که باب پایانی کتاب باب الکنی (کنیه‌ها) است.
مختصری از زندگی مؤلف
علامه مورخ و متتبع مرحوم محمدعلی احمدیان اصفهانی معروف به احمدیان نجف‌آبادی، در سال ۱۳۴۰ق (۱۳۰۰ش) در شهر نجف‌آباد اصفهان چشم به جهان گشود و در ۲۸ ذی‌القعده ۱۴۱۷ق (۱۸ فروردین ۱۳۷۶ش) در نجف‌آباد چشم از جهان فروبست و در مقبره شیخان قم دفن شد. وی در سال ۱۳۱۵ش وارد حوزه علمیه اصفهان شد و دروس ادبیات را نزد اساتید حوزه فرا گرفت. در سال ۱۳۱۶ش وارد حوزه علمیه قم شد و پس از فراگیری دروس ابتدایی و سطح عالی، در سال ۱۳۲۰ش – پس از سقوط رضاشاه – عازم سفر حج شده و بعد از آن در نجف اشرف رحل اقامت گزید.
برخی از اساتید ایشان عبارتند از (در ایران) حضرات آیات سیدشهاب الدین مرعشی نجفی، میرزا محمدعلی ادیب طهرانی و سیدمحمدرضا گلپایگانی و (در حوزه نجف) حضرات آیات شیخ عبدالحسین رشتی، سیدعبدالهادی شیرازی، سیدجمال‌الدین گلپایگانی و سیدابوالقاسم خویی.
برخی از آثار ایشان نیز عبارتند از: الصحابةالکرام، تقریرات دروس خارج فقه و اصول مرحوم سیدعبدالهادی شیرازی، رسالة فی قاعدة لا ضرر و رسالة فی القضاء.
مراسم رونمایی از کتاب
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین ناطقی رئیس مرکز احیای آثار اسلامی گفت: مرکز احیای آثار اسلامی توانسته گام دیگری در راه اعتلای فرهنگ اسلامی، به‌ویژه عرصه تاریخ عصر رسولﷲ(ص) و صحابه آن حضرت بردارد که از خداوند متعال سپاسگزاریم. اثر نفیس الصحابة الکرام شاید حدود سی سال از عمر شریف این عالم را به خود اختصاص داده است؛ زمینه و بحثی که کم‌تر در میان شیعه به آن پرداخته شده است. ایشان ظاهراً بنایش بر این بوده که بخش دیگر الصحابة که النساء الصحابیات است را هم بیاورد؛ اما ظاهراً موفق به تألیف آن بخش نشده است. چاپ این اثر و بروز و ظهور آن نیز نزدیک به ۹ سال زمان برده است. همکاران ما در مرکز هم زحمات زیادی کشیدند و کاستی‌های احتمالی اثر، از جانب ما و مرکز احیای آثار اسلامی است؛ نه این بزرگوار. در مقدمه کتاب، مجموعه دست‌خط‌های ایشان و کارهای علمی نیز آورده شده است که در این‌باره از برادرزاده ایشان حجت‌الاسلام احمدیان تشکر می‌کنیم. مرکز احیای آثار اسلامی، با تلاش سی‌ساله، آثار بزرگ و سترگی به مکتب اهل بیت(ع) ارائه کرده است و پس از این نیز آثار گران‌سنگی منتشر خواهد کرد. از تمام پژوهش‌گران این مرکز و مسئولان پژوهشگاه کمال تشکر را داریم.
در ادامه این جلسه برادرزاده علامه احمدیان به ذکر خاطراتی از آن مرحوم و فرآیند نگارش این کتاب پرداخت؛ تلاش‌هایی که بعد از فوت ایشان برای جمع‌آوری آثار و چاپ کتب صورت گرفته است.
حجت‌الاسلام دکتر نجف لک‌زایی رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه جلسه، ضمن خیرمقدم به حضار محترم، از تمامی دست‌اندرکاران این پروژه تشکر نمود و گفت: اول از شخص مرحوم آیتﷲ احمدیان، سپس بستگان ایشان به‌ویژه برادرزاده ایشان، عزیزان مرکز احیای آثار اسلامی و تیمی که این کار را انجام دادند تشکر می‌کنم.
حجت‌الاسلام لک زایی سپس اظهار داشت: یک کار جدیدی که در پژوهشگاه اتفاق افتاده و و در آینده این رویه ادامه خواهد داشت، این است که هم‌زمان با رونمایی کاغذی کتب و انتشار کتب، از نسخه دیجیتالی آن نیز رونمایی می‌شود؛ کمااین‌که این اثر نیز به‌صورت دیجیتالی آماده گردیده و در فضاهای مجازی متعلق به پژوهشگاه قرار داده شده است.
دکتر لک‌زایی ادامه داد: یک نگاه راهبردی در کارهای مرکز احیای آثار وجود دارد؛ در واقع این کتاب می‌خواهد به یکی از شبهاتی که گاه درباره‌ی تألیفات علمای اسلامی – مخصوصاً عالمان اهل بیت(ع) – مطرح شود، پاسخ دهد؛ این شبهه که گویا در تألیفات اندیشمندان به صحابه کم‌توجهی می‌شود. این تألیف که توسط دوستان مرکز احیای آثار احیا شده است نشان می‌دهد این‌گونه نیست و عالمانی داشتیم که به این بحث توجه داشتند. این مجموعه در ۲۶ باب ۵۶۷ صحابی را معرفی کرده است و همین امر باعث شده که اثری درخشان و برجسته باشد. البته که طرح مؤلف تکمیل نشده است؛ کما این‌که می‌خواستند به زنان صحابه نیز بپردازند. علت علاقه‌مندی ایشان به این بحث این بوده که در یکی از سفرهایی که ایشان به لبنان داشتند، با مرحوم علامه سیدعبدالحسین شرف‌الدین مواجه می‌شوند و بحثی علمی میان این دو بزرگوار رد و بدل می‌شود؛ در کتاب فصول‌المهمة بحث مختصری راجع به صحابه شیعه می‌شود که آیا کسی به این بحث پرداخته است یا خیر. مرحوم شرف‌الدین می‌گوید کسی انجام نداده است. علامه احمدیان در نجف با مرحوم آقا بزرگ این بحث را مطرح می‌کنند و مرحوم آقابزرگ می‌فرماید این کار را انجام دهید و بسیار خوب است. مرحوم احمدیان می‌گوید: این کار نیاز به مقدمات و از جمله کتابخانه‌ای بزرگ دارد و بنده در اختیار ندارم؛ که مرحوم آقابزرگ در اختیار ایشان می‌گذارد. بنابراین نزدیک ۳۲ سال طول می‌کشد. اسم الصحابة الکرام هم پیشنهاد مرحوم آقابزرگ بوده که به دستخط مبارک ایشان نوشته شده است. جرقه‌های پژوهشی که در گفت‌وگوهای علمی علما و اساتید صورت می‌گیرد بسیار مناسب است.
در ادامه این جلسه علمی، حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی مهدوی‌راد سردبیر مجله آینه پژوهش ضمن اشاره به اهمیت مسأله مهم صحابه و پیوند تألیف این کتاب با این جریان گفتند: اگر کسی پیامدهای کلامی، حدیثی و فقهی عدالةالصحابة را مورد کاوش و جست‌وجو قرار دهد، پژوهش بسیار عظیمی می‌شود. مرحوم شرف‌الدین درباره این‌که صحابه شیعه چه کسانی هستند می‌فرماید: یک فراز از دعای امام سجاد(ع) کافی است. البته انشاءﷲ ناشری در کشور لبنان یا کشور دیگری که این کتب علمی را منتشر می‌نماید نیز این کتاب را منتشر نماید.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: محتوای این کتاب بسیار عالمانه است؛ کتاب در نهایت نظافت و دقت و ارجاع به چاپ جدید منابع انجام شده است. حداقلش این است که اگر چندین هزار صحابه پیامبر(ص) داریم، الان در اینجا نزدیک به ۶۰۰ تن از آن‌ها را بررسی کرده‌ایم. نکته‌ای که بیان آن خالی از لطف نیست این‌که، عنوان «العلامة المورخ البحاثة» عنوانی است که علامه شرف‌الدین به ایشان داده و با دستخط خودش نوشته است.
در ادامه جلسه آیتﷲ اراکی ضمن عرض تبریک به مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و همچنین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلام به جهت انجام کارهای علمی نفیسی از این دست و پژوهش‌های دیگر؛ به بیان مباحث خود پرداختند: این کار بزرگ که امروز برای تبیین جایگاه علمی مؤلف آن گرد هم آمدیم، بسیار نفیس و ارزشمند است. بنده آقای احمدیان را از دوران کودکی می‌شناختم؛ چون ایشان از دوستان صمیمی پدر بنده بودند. مرحوم آیتﷲ سیدعبدالهادی شیرازی از چهره‌های ویژه و اثرگذار در حوزه علمیه نجف بوده‌اند و کسانی که از محضر ایشان برخواسته‌اند، نمونه‌های جامع علم و عمل‌اند؛ از جمله آیتﷲ احمدیان. چقدر خوب است که رونمایی از این اثر علمی راه را برای تدوین رشته‌ای از رشته‌های مربوط به علم رجال باز نماید؛ رشته‌ی معرفةالصحابه. تأسیس این رشته و پرداختن به آن بسیار مهم است و چه به‌جاست مرحوم احمدیان که منشأ فتح این باب علمی شدند، سرمنشأ این قضیه باشند. امروزه در حوزه علمی و اعتقادی، صحابه جایگاه ویژه‌ای دارند؛ این عنوان صرفاً تاریخی یا علمی محض نیست. وقتی گفته می‌شود الصحابة، حجیت سنة‌الصحابة مطرح می‌شود. این حجیت مترتب بر نظریه عدالةالصحابة است؛ بحث صرفاً رجالی و تاریخی نیست؛ بلکه جنبه اصولی هم دارد؛ جنبه اصول فقهی و کلامی هم دارد. متأسفانه این مبحث از رشته‌هایی است که درباره‌ی آن بحث نشده است؛ البته برخی برای جلوگیری از اختلافات ورود نکرده‌اند. یکی از علمای اهل سنت از علامه طبرسی صاحب مجمع البیان خیلی تقدیر کرد و معتقد بود ایشان رویکرد تقریبی داشته و آیاتی را نشان داد که علامه طبرسی نظریات مختلف را گفته و حرف اهل سنت را نیز آورده است. این جای تقدیر و تحلیل و بررسی دارد که روش ائمه اطهار(ع) و علمای ما در طول تاریخ تقریبی بوده و در حفظ کیان امت اسلامی تأثیر فراوانی داشته است. البته معنی تقریب این نیست که از مباحث علمی متقن پرهیز کنیم؛ مباحثی که خارج از تهمت و هتک و تحریک احساسات باشد. همین رشته معرفةالصحابه چند بحث دارد: من هو الصحابی؟ این واژه از کی در تاریخ مسلمین متداول شد؟ در عصر رسول(ص) چنین واژه‌ای نبوده است. به همین جهت در قرآن از اصحاب به مؤمنین تعبیر شده است؛ به جز یکی دو آیه. باید فهمید با چه انگیزه‌ای این واژه در تاریخ مسلمین وارد شد و منشأ اثر گردید و نظریه عدالةالصحابة به‌وجود آمد؟ آیا صحابه به این نظریه معتقد بودند؟ و…
ایشان در پایان اظهار داشت: ما سه نوع انحراف داریم که در قرآن به آن اشاره شده است: ۱. انحراف نفاق ناپیدا؛ ۲. انحراف نفاق عده‌ای که خیلی ناپیدا نبوده و علامت‌هایی داشته است و قرآن بر روی این عده بسیار تأکید دارد؛ ۳. انحراف دسته‌ای که وضعشان برای همه معلوم بوده است. از سیاق آیات معلوم می‌شود که این دسته چه کسانی بوده‌اند. به هر حال بحث معرفةالصحابة بسیار حیاتی است؛ مثلاً این بحث که اگر ما احراز کردیم فلان‌صحابی مع‌الرسول است، آیا عمل یا رفتارش می‌تواند کاشف از سنت‌الرسول باشد؟ و مباحثی از این دست که جای بسیار جای بحث دارد.
آپارات
اینستاگرام
توییتر
تلگرام
ایتا
