مباحثات

رسانه فکری تحلیلی حوزه و روحانیت
نگاهی به وضعیت آموزش حوزه های عملیه در ایام کرونا

تصویر پیش خوان:خبرگزاری رسا

تصویر پیش خوان:خبرگزاری رسا

اشاره

مدارس علمیه شهر قم، این روزها جنب و جوش سال گذشته را ندارد. بعضی از این مدارس به طور کامل تعطیل هستند و بیشترشان اگر چه باز هستند ولی حضور طلاب در آنها مثل سال گذشته نیست. وضعیت دیگر حوزه‌های علمیه دیگر استان‌ها نیز به همین شکل است.

  • قرنطینه و تبعات آموزشی آن برای حوزه

از اواخر بهمن و اوایل اسفند ۹۸ با شناسایی چند مورد مبتلا به ویروس کرونا در قم، موضوع بیماری کرونا در ایران بحث برانگیز شد. ویروسی که تا به امروز دارویی برای مداوای آن کشف نشده و تأثیرات عمیقی را بر سبک زندگی انسان‌ها گذاشته است. در این میان، نظام‌های آموزشی دنیا نیز با چالش‌هایی جدّی روبرو شده‌اند. سیستم‌های آموزشی که بیشتر مبتنی بر ارتباط حضوری و چهره به چهره بودند، به اجبار به سمت ارتباطات مجازی کشیده شده‌اند. نظام آموزشی سنتی حوزه‌های علمیه نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.

  • آغاز کرونا و تعطیلی تمام دروس

با جدّی شدن بحث کرونا در قم، دروس خارج مراجع تقلید تعطیل شد و از ابتدای اسفندماه نیز مدارس علمیه نیز وارد فاز تعطیلی شدند. در ابتدای راه، طبعا وضعیت حوزه با سردرگمی روبرو شد اما با تداوم تعطیلی‌ها و تأکید مراجع عظام و اساتید بزرگ بر لزوم پیگیری آموزش در حوزه، آموزش حوزوی به صورت مجازی پیگیری شد. البته بعضی از استادان سرشناس که تا پیش از کرونا نیز از امکانات روز همچون کانال اطلاع رسانی و وبسایت استفاده می‌کردند با بحران جدی روبرو نشدند. اما تعدادی دیگر از اساتید که از فضای مجازی دور بودند، عملا مجبور به استفاده از این فضای برای اطلاع رسانی شدند.

  • از منع فضای مجازی تا سال فضای مجازی

در حوزه‌های علمیه استفاده از فضای مجازی برای آموزش، سال‌ها پیش از کرونا آغاز شد و علاوه بر انتشار فایل‌های صوتی نوارخانه‌های قدیمی، وبسایت مدرسه فقاهت نیز  بیش از یک دهه است که به صورت تخصصی دروس خارج فقهای شیعی را در سراسر دنیا پوشش می‌دهد. اما با محدودیت‌های کرونایی، ابعاد کمّی و کیفی دروس حوزوی در فضای مجازی تغییر بسزایی کرده است و بار سنگینی از فضای آموزشی به فضای مجازی منتقل شده است. توسعه فضای مجازی در عمل، یکی از آیین‌نامه‌های بحث برانگیز شورای معاونان حوزه‌های علمیه سراسر کشور را بی‌اثر نمود. به موجب این بخشنامه طلاب اجازه استفاده از گوشی‌های تلفن هوشمند در مدارس علمیه و خوابگاه‌های آن را نداشتند و این کار خلاف قانون حوزه محسوب می‌شد. در وضعیت فعلی حتی طلاب مدارس علمیه نیز مجبور به استفاده از وسایل ارتباطی هستند. استفاده از فضای مجازی و توسعه حضور طلاب در این فضا به اندازه‌ای مورد توجه قرار گرفته است که مدیر حوزه‌های علمیه، در آغاز سال تحصیلی، شعار امسال را «حوزه و فضای مجازی» قرار داده است.

  • دروس حضوری و مجازی

کرونا اگر چه برخی از دروس حوزه را به تعطیلی کشانید و برخی دیگر را تنها در فضای مجازی محبوس نموده است، اما بیشتر دروس به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود.  از ابتدای سال تحصیلی جدید، با اطلاعیه معاونت آموزش حوزه، تعطیلی تمام دروس حضوری ابلاغ شد. بر اساس این ابلاغیه  تعطیلی درس‌ها به صورت انبوه و تجمعی در تمام سطوح و مقاطع تا عادی شدن شرایط و عبور از این مرحله ادامه خواهد یافت. همچنین باید هر نوع فعالیت آموزشی مانند امتحان، نشست‌های علمی که مستلزم تجمع باشد، مدیریت و به زمانی دیگر موکول شود.

حضور در درس البته شرایط خاصی دارد که از آن جمله، استفاده از ماسک و نداشتن نشانه‌های مریضی کرونا است. اما در عین حال محدودیت‌هایی برای حضور در درس بعضی از استادان سرشناس حوزه نیز وجود دارد. برای نمونه درس حضوری استاد شهیدی، تنها برای تعدادی از طلاب که کارت ورود به جلسه را دارند امکان پذیر است. اما این نقیصه تا حدودی با پخش زنده دروس رفع شده است.

  • پخش زنده دروس

یکی از پدیده‌های جدید در این راه، استفاده از پخش زنده دروس است. پیش‌تر، وبسایت مدرسه فقاهت با استفاده از نرم افزار تخصصی خود، امکان پخش زنده صوتی را برای برخی از دروس فراهم آورده بود. اما در این دوره استفاده از پخش زنده تصویری از طریق اینستاگرام به صورت امری شایع در آمد. برای نمونه حضرات آیات علوی بروجردی، شهیدی، سید محمد جواد شبیری زنجانی دروس خود را به صورت زنده در لایو اینستاگرام منتشر می‌کنند. همچنین بعضی از استادان همچون استاد اراکی، مباحث را از طریق وبسایت آپارات برای این کار بهره می‌برند. حضرات آیات جوادی آملی و شیخ جواد فاضل لنکرانی نیز دروس خود را در وبسایت خود به صورت لایو بارگزاری می‌کند.

  • استفاده گسترده از کانال‌های اطلاع رسانی

همانطور که اشاره شد، تا پیش از دوره کرونا، تنها برخی از استادان مطرح، دروس خود را در فضای مجازی منتشر می‌کردند، اما در این دوره استفاده از کانال‌های اطلاع رسانی در اپلیکیشن‌های ارتباطی همچون ایتا و تلگرام شایع شده است. راحتی استفاده، شیوع به کارگیری تلفن‌های هوشمند و این ابزار اطلاع رسانی، به توسعه آموزش حوزوی کمک بسزایی نموده است. برای نمونه آنگونه که در کانال رسمی مدرسه علمیه مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی لنگرودی که یکی از مدارس آزاد و خارج از برنامه شورای عالی است آمده، استادان این مدرسه در سال تحصیلی جاری دست کم ۱۵ کانال اطلاع رسانی برای انتشار دروس و ارتباط استاد با طلاب تأسیس کرده‌اند. این وضعیت در مورد مدارس رسمی تحت برنامه در قم به صورت جدّی‌تری پیگیری شده است و استادان موظفند دروس را به صورت منظم در شبکه‌های مجازی دنبال کنند. دروس مجازی به دو شکل آفلاین و آنلاین برگزار می‌شود. طلاب نیز موظف به پیگیری دروس و ارائه تقریر هستند.  مباحثه‌‎های طلاب در همین فضا به صورت مجازی و تلفنی ادامه پیدا کرده است.

  • سامانه‌های آموزشی

همچنان که مؤسسات آموزشی همچون مؤسسه امام خمینی، دانشگاه باقرالعلوم و جامعة المصطفی العالمیة برای آموزش خود از سیستم یکپارچه استفاده نموده‌اند و آموزش و سنجش‌های آموزشی را در همین بستر انجام می‌دهند، حوزه علمیه قم نیز نظام جامع آموزش بر خط خود را با عنوان سامانه «نجاح» راه اندازی نموده است. طلاب از طریق این سامانه می‌توانند صوت دروس خود را گوش کنند و در امتحانات که به صورت مجازی در همین صفحه برگزار می‌شود شرکت نمایند. همچنین طلاب دروس خارج امکان آن را دارند که تقریرات دروس را در سامانه «تقریر» بارگزاری نموده و با دیگر طلاب به اشتراک بگذارند. ضمن آنکه قرار است آزمون مصاحبه درس خارج نیز به صورت مجازی برگزار شود. شایان ذکر است که  به موازات وبسایت نجاح، نشست دوره‌ای اساتید نیز اقدام به برپایی وبسایت مدرس آنلاین نموده است. مراکز تخصصی هم دروس‌و برنامه‌هایشان را به صورت مجازی پیگیری نموده‌اند.

  • مؤسسات پژوهشی حوزوی

مؤسسات پژوهشی حوزوی در ابتدای دوره کرونا با مشکلاتی روبرو بودند. چرا که به واسطه خطر کرونا، از یک سو بخشی از طلابی که اصالتا قمی نیستند، به شهرهای خودشان بازگشتند؛ و از سوی دیگر به واسطه محدودیت‌های کرونایی، تمام ادارات و مؤسسات برای یک دوره زمانی به صورت کامل  تعطیل بودند. در حال حاضر نیز بخشی از کارهای پژوهشی و ارتباط بین پژوهشگران به صورت آنلاین انجام می‌شود. ضمن آنکه قریب به اتفاق نشست‌های پژوهشی نیز به فضای مجازی منتقل شده و به صورت وبینار برگزار می‌گردد.

  • نقاط مثبت و منفی

توسعه فضای آموزشی به فضای مجازی نقاط مثبت زیادی به همراه دارد. از سویی طلاب، امکان بیشتری برای برنامه ریزی بر اساس محدودیت‌های زمانی خود را پیدا می‌کنند و از سوی دیگر استادان نیز با امکانات آموزشی بیشتری روبرو هستند. اما در عین حال این شکل آموزش، به دلیل جدید بودن از یک سو و به واسطه سابقه تاریخی و تأثیرات عمیق آموزش چهره به چهره از سوی دیگر، باعث ایجاد مشکلات و سردرگمی‌هایی برای طلاب و استادان شده است. خصوصا آنکه روح تربیتی آموزش حوزوی که بر اساس ارتباط مستمر و چهره به چهره با استاد بود، در این روش کمرنگ شده و بلکه از بین می‌رود.

رده‌های مرتبط

دیدگاه‌ها

  1. ناشناس 

    تا جایی که اطلاع دارم مدارس قم به دو قسمت پایه اول تا ششم (معمولاً خیلی زودتر از شش سال فارغ التحصیل می شوند یعنی جهشی می خوانند) و پایه های ششم به بعد تقسیم می شود که مدارس تخصصی فقهی برای پایه های ششم به بعد هستند (یعنی طلابی که علاقمند باشند داوطلبانه در آزمون این مدارس تخصصی فقهی شرکت می کنند) خوب مدارس تخصصی فقهی هم دو گونه هستند برخی مدارس امکانات مالی زیادی ندارند ولی برخی از این مدارس تخصصی فقهی امکانات مالی عالی دارند مانند خوابگاه اختصاصی (طلاب حتی وقتی متأهل شوند می توانند در خوابگاه این مدارس بمانند ولی طلاب متأهل که عقد کرده باشند ولی خانه نداشته باشند ولی از خوابگاه حوزه عادی اخراج می شوند) سه وعده غذا با کیفیت خوب، مسافرت زیارتی به عراق و شهرهای تفریحی مثل کاشان و شیراز ( زیارت مشهد که خوب نیاز به گفتن ندارد) کمک هزینه تحصیلی هنگفت تقریباً معادل کل شهریه حوزه عادی (یعنی حداقل دو برابر دیگر طلاب شهریه دریافت می کنند) سرویس رفت و آمد به خوابگاه ، و بسیاری از امکانات دیگر، بنابراین بسیاری از طلاب این مدارس تخصصی فقهی را برای ادامه تحصیل انتخاب می کنند بطور مثال تا جایی که مطلع شده ام مدرسه تخصصی فقهی امام کاظم مستقر در طبقه دوم و طبقه سوم حوزه علمیه امام کاظم در فلکه معلم قم که تحت حمایت مالی آیت الله مکارم شیرازی قرار دارد تقریباً در ایام کرونا هیچ زمانی تعطیل نبود (فقط همان یکی دو ماه اول کرونا که تازه آنهم حضور طلاب برای مباحثه و مطالعه در داخل مدرسه آزاد بود و کلاس حضوری تعطیل بود) و اگرچه در ظاهر شاید توسط مسوولین این مدارس تخصصی فقهی ادعا شود حضور طلاب «اختیاری» است ولی گویا حداقل هشتاد درصد طلاب این مدارسه تخصصی حاضر می شوند (می توانید سری به طبقه دوم و سوم این حوزه بزنید و انبوه طلاب را که ماسک نزده مشغول هستند را ملاحظه نمایید) البته از بیرون مدرسه هم نگاهی به پارکینگ اطراف مدرسه بزنید متوجه می شوید که انبوهی از موتورها پارک شده است بطور کلی امکانات رفاهی این مدارس بقدری عالی است که طلاب دلیلی نمی بینند خود را از آنها محروم کنند حداقل تغذیه یا کیفیت عالی سه وعده در روز و اقامت در خوابگاه و سرویس رفت و آمد از دست نمی دهند نکته دیگر اینکه حتی برخی اساتید مدارس دیگر که نیاز داشتند اطاق ساکتی داشته باشند تا صدای تدریس خود را ضبط کنند و در فضای مجازی منتشر کنند ، کلید درب مدرس های این حوزه را دریافت کرده اند و هنگام ضبط صدای خود به اطاق مدرس رفته و تدریس کرده و صدای خود را ضبط می کنند (این مدرسه سیستم بسیار پیشرفته سرمایش و گرمایشی دارد) در هر صورت عملاً با حضور بیش از هشتاد درصد طلاب این مدارس ، چیزی به نام تعطیلی دروس برای آنها اتفاق نیفتاده است. در مورد کتابخانه ها هم همین طور در اوج تعطیلی های کرونا در فروردین ۱۳۹۹ هم کتابخانه هایی مثل کتابخانه مجمع جهانی اهل بیت باز بودند (یعنی روزهای اول سال جدید که تعطیلات سال جدید بود و تعطیلات کرونایی هم بود) ولی کتابخانه فوق مثل برخی کتابخانه های دیگر باز بود یا کتابخانه آیت الله حائری وابسته به آیت اله سیستانی به جز چند ماه اول کرونا ، دیگر هیچ روزی تعطیل نبود و همیشه باز هست (در این کتابخانه استعمال دخانیات و سیگار کشیدن بطور کامل آزاد هست یعنی می توانید روی میز مطالعه خود هنگام مطالعه کتاب سیگار بکشید و هیچ منعی ندارد و همیشه دانشجویانی را می بینید که کتاب را روی میز باز کرده و مطالعه کرده و در همان حال مشغول سیگار کشیدن هم هستند) مطالب مفصل است ….

    1. ناشناس 

      احتمالا باید به کتب لغت برای معانی کلمات «امکانات رفاهی عالی» و «شهریه هنگفت» مراجعه فرمایید

پاسخ دهید