تعیین تکلیف وکلا و چرخه‌ی مالی دفاتر مراجع عظام تقلید پس از رحلتشان یکی از مواردی است که همیشه در سازمان حوزه‌های علمیه مورد توجه قرار می‌گیرد. به خاطر همین است که اطلاعیه روز گذشته‌ی دفتر آیت‌ﷲ‌العظمی اردبیلی با امضای فرزند ایشان خطاب به وکلا و نمایندگان آن مرجع فقید مورد تحسین و استقبال حوزویان قرار گرفت.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی موسوی اردبیلی تنها چهار روز پس از رحلت آیت‌ﷲ‌ العظمی موسوی اردبیلی در اطلاعیه‌ای خطاب به مسئولان دفتر مرحوم والدشان اعلام کرد: «نظر به اینکه اجازات و وکالات مرحوم والد معظم پس از ارتحال ایشان باطل گردیده است، از دریافت هر گونه وجوه شرعی به نام ایشان اجتناب کرده و مومنین را به وکلای دیگر مراجع معظم تقلید دامت برکاتهم ارجاع دهید». در همین راستا صبح روز دوشنبه، مُهر مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی اردبیلی در حضور برخی از علما در دفتر ایشان شکسته شد.

سنت حسنه‌ی شکستن مُهر!

آنگونه که در روایات تاریخی از مراجع عظام تقلید گذشته نقل شده است، قانون نانوشته‌‌ای وجود داشت که بلافاصله پس از رحلت هر مرجع تقلید، در حضور برخی بزرگان و شاهدان، مُهر ایشان شکسته می‌شد. این اقدام در واقع برای جلوگیری از هر گونه سوءاستفاده احتمالی بازماندگان و اعضای دفتر بوده و به مومنین این اطمینان داده می‌شد که دیگر زمینه‌ای برای سوءاستفاده از جایگاه مرجعِ درگذشته وجود ندارد.

این موضوع تا جایی اهمیت داشته که در احوالات مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی حجت نقل شده است که در روزهای پایانی عمر شریفشان و زمانی که تعدادی از بزرگان مانند مرحوم آیت‌ﷲ قاضی طباطبائی در بستر بیماری بودند، خطاب به آنان دستور دادند که در همان مجلس مُهرشان شکسته شود. بزرگان حاضر در جلسه نیز این امر را به استخاره منوط کرده و پاسخ استخاره، آیه شریفه «وله دعوت الحق» آمد و به تقریر مرحوم علامه طباطبائی، بعدها نیز به عنوان یکی از ویژگی‌های آن مرحوم، در متن سنگ قبر شریفشان ذکر گردید.

نقش مهم «مُهر مرجع تقلید» تا زمانی پررنگ بود که همه‌ی امور به صورت سنتی و کاملا تحت نظر مراجع تقلید انجام می‌پذیرفت. اما در دهه‌‌های اخیر به‌واسطه گسترش امورات دفاتر و سیستمی شدن امور مالی و سایر برنامه‌های دفاتر، عملا نقش نمادین «مُهر مرجع» جای خود را به اطلاعیه‌های رسمی داد تا از این طریق پایان دریافت وجوهات و هر آنچه از نظر شرعی منوط به اجازه‌ی مرجع تقلید است اعلام شود. از سوی دیگر فرزندان و دفتر مرجع درگذشته، گزارش کاملی از وجوهات باقی‌مانده را تهیه کرده و در اختیار یکی از مراجع اعلم قرار می‌دهند تا با اجازه شرعی و توسط مرجع تقلید اعلم و زنده، این وجوهات در موارد مورد تشخیص صرف شود.

پایان پرداخت شهریه به طلاب نیز از دیگر مواردی است که همیشه پس از رحلت مراجع تقلید از سوی حوزویان انتظار می‌رود. چرا که پرداخت شهریه فراتر از مسائل مالی، نشان‌دهنده‌ی جایگاه و اعتبار یک مرجع تقلید است و ادامه‌ی آن امری بسیار مذموم است.

این اقدامات از نظر هنجارهای حاکم در حوزه‌های علمیه و پیروی از سنت دیرینه‌ی حاکم در بیوت مراجع تقلید اهمیت زیادی دارد و به عنوان یک قانون نانوشته، نشان‌دهنده‌ی پایبندی بازماندگان و آقازاده‌های مراجع تقلید به امورات شرعی است؛ تا جائی که اگر در برخی بیوت نسبت به این مهم بی‌توجهی شود، – علیرغم وجود برخی توجیهات – با واکنش صریح دیگر مراجع تقلید مواجه می‌شود. شاید نمونه‌ای از این اقدام در ذهن حوزویان وجود دارد و علیرغم گذشت نزدیک به یک دهه همچنان با رحلت هر مرجع تقلیدی دوباره تبادر یافته و تلخی آن فراموش نمی‌شود.

مسئولیت در قبال انتظارات برون‌حوزوی

از لحاظ برون‌حوزوی نیز اعلام پایان هر گونه فعالیت مالی و… دفاتر مراجع اهمیت زیادی دارد. متشرعین و مومنین همیشه با اعتماد کامل به نظرات شرعی مراجع عمل کرده و وجوهات خود را با طیب خاطر برای اعتلای تشیع و دین مقدس اسلام به مراجع تقلید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم پرداخت می‌کنند. اگرچه این اعتماد تا حدی بالاست که شائبه‌ی خاصی در اذهان باقی نمی‌گذارد، اما مسئولان  دفاتر و آقازادگان نیز مسئولیت‌ زیادی در این زمینه دارند.

شفافیت مسائل مالی پس از رحلت مراجع تقلید از طریق اعلام رسمی پایان دریافت وجوهات یکی از اصلی‌ترین وظایفی است که بر عهده‌ی آنان است تا از این طریق، بیش از گذشته اعتماد مقلدان را جلب کنند. چنانچه این اقدام با سستی یا بی‌توجهی دفاتر مواجه شود، قطعا به کلیت سازمان حوزه‌های علمیه و نهاد تشیع ضربه وارد می‌کند.

خوشبختانه همانطور که انتظار می‌رفت، فرزند مکرم مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی موسوی اردبیلی در نخستین اقدام خود دقیقا مطابق با هنجارها و انتظارات حاکم در حوزه‌های علمیه حرکت کرد و با صدور اطلاعیه‌ای تکلیف امور وکالتی و نمایندگان مرحوم والد را اعلام نمود. قطعا درباره‌ی مسائل مالی فعلی نیز به یکی از مراجع تقلید مراجعه کرده و طبق نظر ایشان عمل خواهند کرد.

مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی موسوی اردبیلی خدمات اجتماعی و فرهنگی مختلفی از جمله مدارس و دانشگاه مفید را از خود به‌جای گذاشتند و آنگونه که شنیده شده است کلیه‌ی مسائل مدیریتی و مالی این مراکز نیز با نظر هیات امنا و کاملا شفاف ادامه خواهد یافت.

سید علی موسوی اردبیلی نشان داد که به خوبی شئونات نهاد مرجعیت را می‌داند و توانست وظایف خود را در نقش مسئول دفتر و فرزند یک مرجع تقلید به سرانجام رساند، چه آنکه وصلت وی با بیت آیت‌ﷲ‌العظمی سیستانی و دامادی حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی نیز در عمل به سنت‌های حسنه بی‌تاثیر نبوده است.