در نیمه ماه مبارک رمضان، دو امام مجتبی و امام جواد (سلامﷲ علیهما) تولد یافتهاند و این روز از دو جهت روز مبارکی است. تولد امام مجتبی (سلام ﷲ علیه) مورد وفاق است به توضیحی نیاز ندارد؛ ولی درباره تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) مناسب است کمی توضیح داده شود.
منابع کهن درباره ماه تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) اتفاق نظر ندارند. آن دسته از آنها که در اینباره سخن گفتهاند، از ماههای رجب و رمضان در این خصوص یاد کردهاند که بر پایه مستندات زیر باید گفت آن گرامی در ماه مبارک رمضان تولد یافت:
۱. تأکید منابع کهن
منابع کهن شیعیان جز روایت ابن عیاش، بر این گزارش تأکید دارند و نگارندگان سنیان که در این موضوع نگاشتهاند، برخی تنها به نقل همین نظریه بسنده کردهاند و گروه دیگر با تعبیر «گفته شده» از ماه رجب نام بردهاند و آن را نپذیرفتهاند.
۲. نقد سخن ابنعیاش
نخستین کسی که تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) در ماه رجب را گزارش کرده ابنعیاش (م ۴۰۱ ق) است که یک بار در قالب دعایی در ماه رجب با استناد به ابوالقاسم حسین بن روح (م ۳۲۶ ق) آن را نقل کرده و بار دیگر با این عنوان که امام جواد (سلام ﷲ علیه) در روز دهم ماه رجب تولد یافت بدان پرداخته است و کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی نیز نخستین منبع ثبتکننده این دو گزارش از ابنعیاش به شمار میآید .
پس از شیخ طوسی، طبرسی و ابنطاووس و دیگران این گزارش را از شیخ طوسی، نقل کردهاند. ولی این گزارش به چند دلیل پذیرفتنی نیست:
اولا. شیخ طوسی، فقط به نقل این گزارش، در کتاب مصباح المتهجد – که کتاب گزارشی است – بسنده کرده، ولی در کتاب تهذیب که برترین کتاب پژوهشی اوست، آن را نپذیرفته و تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) را در ماه رمضان دانسته است ، چنانکه طبرسی و ابنشهرآشوب نیز چنین کردهاند .
ثانیا. دو گزارش ابنعیاش به لحاظ اعتبار قابل اعتماد نیست؛ چرا که ابنعیاش هرچند از عالمان و راویان تاریخ و حدیث بوده و کتاب مقتضب الأثر فی عدد الأئمة الإثنی عشر علیهمالسلام را درباره تاریخ امامان (سلام ﷲ علیهم) نیز نگاشته است؛ ولی به گفته شیخ طوسی و نجاشی حافظه وی در پایان عمر با ناتوانی که یافت تعبیرها و مطالب را جابهجا گزارش میکرد. به نظر میرسد گزارش وی در خصوص تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) نیز از این دست بوده است که محقق شوشتری نیز بر این باور است . نجاشی با اینکه وی را دوست خود و پدرش میخواند و از او مطالب فراوانی شنیده، میگوید: از نقل روایتش پرهیز کردم. چنانکه شیخ طوسی در کتاب تهذیب به گزارش وی در خصوص تولد امام (سلام ﷲ علیه) اعتنا نکرده و تولد آن حضرت را در ماه رمضان دانسته است.
ثالثا. با فرض پذیرش نقل ابن عیاش، در متن دو گزارش وی خطایی رخ داده که توضیح آن چنین است: واژه «الثانی» در جمله «محمدبنعلی الثانی» در دعای مربوط به ماه رجب و در گزارش دیگر ابنعیاش، با کلمه «الأول» جابهجا شده و در واقع، تعبیر صحیح: «محمدبنعلی الأوّل» است و مقصود از آن در هر دو مورد امام باقر (سلام ﷲ علیه) است، نه امام جواد (سلام ﷲ علیه)؛ چرا که بر پایه تحقیق، امام باقر (سلام ﷲ علیه) در روز نخست ماه رجب تولد یافت و یکی بودن کنیه و نام این دو امام موجب این خطاست.
همین خطا در قسمت بعدی آن دعا هم تکرار شده است؛ یعنی واژه «إبنه» با کلمه «أبیه» در جمله «و ابنه علی بن محمد المنتجب» جابهجا شده است که تعبیر درست آن «و أبیه علی المنتجب» است و مقصود از آن، علی بن أبیطالب (سلام ﷲ علیه) است نه امام هادی (سلام ﷲ علیه)، چون تولد أمیر مؤمنان سلام ﷲ علیه) در ماه رجب است و امام هادی (سلام ﷲ علیه) به گفته منابع معتبر در ماه ذیالحجه تولد یافت. پس واژه «إبنه» به خطا به جای «أبیه» ثبت شده و کلمه «علی» هم در این عبارت، به اشتباه، امام هادی (سلام ﷲ علیه) دانسته شده است. سپس حاشیهنویس واژه «بن محمد» را در حاشیه دعا افزوده و در گذر زمان در متن دعا جای گرفته است.
گواه این مدعا این است که اگر مقصود از دو واژه «محمدبنعلی» و «علی المنتجب» امام جواد و امام هادی (سلام ﷲ علیهما) باشند، نباید در آغاز این دعا، جمله «بالمولودین فی رجب» گفته میشد، بلکه باید میفرمود: «اللّهم انی أسئلک بالموالید فی رجب» تا تولد چهار امام در این ماه را شامل شود. و اگر گفته شود مقصود از این تعبیر، همین دو امامی است که در این دعا نام برده میشوند، در پاسخ گفته میشود: معیار این سوگند و دعا، تولد امامانی است که در ماه رجب رخ داد و موجب شد تا این ماه شرافت بیشتری بیابد و این معیار و ویژگی، نزد إنشاءکننده دعا درباره حضرت امیر مؤمنان (سلام ﷲ علیه) و امام باقر (سلام ﷲ علیه) به لحاظ تولدشان در این ماه یقینی بوده است. پس چه خصوصیتی در تولد دو امام جواد و هادی (سلام ﷲ علیهما) وجود داشته تا سبب شود تنها نام آن دو امام (سلام ﷲ علیهما) مورد سوگند قرار گیرد نه دو امام دیگر با اینکه بر این فرض، همگی در این ماه متولد شدند؟ پس با این نشانهها باید گفت مقصود از کلمه «بالمولودین» و نامهای پس از آن، حضرت امیرمؤمنان و امام باقر (سلام ﷲ علیه) هستند چون فقط این دو امام، در این ماه متولد شدند، پس این دعا و گزارشِ نقلشده از ابنعیاش دلیل تولد امام جواد و هادی (سلام ﷲ علیهما) در ماه رجب نیست.
به هر حال این اشتباه یا از سوی نسخهبرداران و یا خود ابنعیاش رخ داده است.
گفتنی است پیش از ابنعیاش راویان و نگارندگان بزرگی چون نوبختی، کلینی، مسعودی و… همگی بر تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) در ماه رمضان تأکید کرده از تولد آن حضرت در ماه رجب نام نبردهاند و در دوران وی نیز بزرگانی چون صدوق و مفید با اینکه به منابع درخور و معتبر دستیابی داشتند، هیچگونه اشارهای به سخن ابنعیاش نکردهاند. این نمونهها، گواه بر خطای گزارش ابنعیاش است.
زادروز
در اینکه روز تولد آن حضرت چه روزی از ماه مبارک رمضان بوده، میان یکی از دو روز پانزدهم یا نوزدهم ماه رمضان مردد است و نگارندگان کهنی چون کلینی، مفید – در الإرشاد و المقنعةـ طوسی و شهید به آن نپرداختهاند؛ ولی میتوان گزارش تولدش در نیمه ماه رمضان را به چند دلیل ترجیح داد: نخست تأکید نوبختی، اشعری و حسنبنمحمد قمی بر این گزارش. و اینان نخستین گزارشگران آن و متقدم از دیگراناند. گواه دوم گزارش مفید در مسارّ الشیعة است که پانزدهم ماه رمضان را برگزیده است . هرچند او در الإرشاد و المقنعة هیچیک از روزهای ماه رمضان را با این نام تعیین نکرده؛ ولی میتوان به قانون اطلاق و تقیید در گزارشهای وی، تولد امام جواد (سلام ﷲ علیه) در پانزدهم ماه رمضان را به او نسبت داد. افزون بر اینها طبری امامی این گزارش را به امام عسکری (سلام ﷲ علیه) منتسب کرده که خود، گواه سومی در این ردیف به شمار میآید.
آپارات
اینستاگرام
توییتر
تلگرام
ایتا
هادوی
جالب بود. پس چرا کسی تولد امام جوادو جشن نمیگیره.