در روایات اهل بیت^(ع) فریضه حج یکی از ارکان اسلام شمرده شده (۱) و بر آن تأکید و توصیه بسیاری شده است. در این همایش عظیم، فقیر و غنی به طور یکسان در برابر خداوند، جنبه‌های معنوی خود را تقویت کرده و با گسستن از وابستگی‌های دنیوی و ارزش‌های مادی، به عبادت خداوند می‌پردازند.

در این سفر معنوی، پرهیزکاری را زاد و توشه سفر خود قرار داده و ایمانشان را کامل می‌کنند، آلودگی‌های روح و جان را کنار زده و خیر دنیا (۲) و آخرت (۳) را نصیب خود می‌کنند.

آثار و برکات فراوانی برای این سفر معنوی بیان شده که در گرو انجام صحیح این فریضه است، از این رو در ایام حج، بعثه مراجع عظام تقلید که از نمایندگان ایشان تشکیل شده‌اند، پاسخگوی مشکلات و سؤالات شرعی حجاج می‌باشند و در مورد مسائل مستحدثه نیز پاسخگوی روحانیون حاضر در حج بوده و در مورد معضلات فقهی پیش‌آمده درباره حج، به تبادل نظر و گفت‌وگو می‌پردازند.

اگرچه از قدیم الأیام، روحانیون شیعه در انجام حج با همراهی کاروان‌های حجاج، مدرسان آن‌ها در مسائل پیچیده و گسترده مربوط به حج بوده‌اند اما با پیدایش بعثه‌های دینی در حج که با حضور گروهی از مجتهدین و معتمدین مراجع عظام که افرادی صاحب‌نظر و مسلط بر نظرات فقهی ایشان هستند، تشکیل می‌شده است. این ارتباط میان آیات عظام و مقلدین ایشان بسیار پررنگ‌تر شد و آخرین آرای فقهی مراجع تقلید به عموم حاجیان و نیز روحانیون کاروان‌ها منتقل می‌شده است.

با توجه به حضور حجاج از نقاط مختلف جهان، این بعثه‌های دینی علاوه بر پاسخ به سؤالات شرعی، اهتمام به ترویج معارف حقه شیعه را از اهداف و برنامه‌های ویژه خود قرار داده و مطالب اعتقادی را بدون واسطه به شیعیان و سایر مسلمانان جهان ارائه می‌کنند، چرا که حضور مسلمانان با ملیت‌ها و عقاید مختلف در کنار اهل علم، فرصت ویژه‌ای را برای فعالیت‌های اعتقادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پدید می‌آورد و با توجه به مشارکت اندیشمندان مذاهب مختلف اسلامی در این اجتماع عظیم، چاره‌اندیشی برای مشکلات و چالش‌های جهان اسلام نیز از فعالیت‌های مهم بعثه‌های مراجع عظام تقلید شمرده می‌شود.

تأسیس این مراکز به پنجاه سال پیش بازمی‌گردد، زمانی که مرحوم آیت‌ﷲ‌العظمی سید محمود شاهرودی (قدس سره) (۴) در سال ۱۳۸۶ هـ.ق موفق به حج بیت ﷲ الحرام گردیدند.

در بهمن‌ماه ۱۳۴۵ هـ.ش، یکی از تجار نیک‌نام کویت که از مقلدان آیت‌ﷲ شاهرودی بود، هزینه سفر ایشان و هراهانشان را تقبل کرد و سبب شد حضرت آیت‌ﷲ بار سفر را بسته و عازم حج واجب گردند.

در این سفر، جمعی از اهل علم و أعضای جلسه استفتاء آیت‌ﷲ شاهرودی، ایشان را همراهی می‌کردند که پس از اعلان حضور ایشان در مراسم حج، سیل جمعیت حجاج که غالباً از شهرها و کشورهای مختلف موفق به تشرف حج شده بودند، به سوی محل اقامت ایشان روانه شده و در مورد مسائل و مشکلات شرعی خود پیرامون حج، از ایشان سؤال می‌نمودند.

این مسئله سبب شد که ایشان به ضرورت حضور علمای مسلط بر مناسک حج، در بین حجاج پی برده و تسهیل در پاسخگویی به مسائل شرعی را لازم دانستند. با حضور ایشان و لمس نیاز گسترده حجاج شیعه به وجود مراکزی برای پاسخگویی به این قبیل مسائل، از سال بعد (۱۳۴۶ ش) اولین هیئت علمی، به سرپرستی فرزند ارشد ایشان، آیت‌ﷲ‌العظمی سید محمد شاهرودی (دام ظله) را به منظور حضور در مراسم حج اعزام نمودند و این هیئت با نام «البعثة الدینیة للحج» مشغول به فعالیت گردید. این امر مورد استقبال گسترده حجاج قرار گرفت. از آن پس سایر مراجع عظام نیز به این مسئله اهتمام ورزیدند و نمایندگانی را برای پاسخگویی به حجاج، به مراسم حج فرستادند و این سنت حسنه تا به امروز به جزئی لا ینفک از مراسم حج جامعه شیعه تبدیل شده است، سنتی که نه‌تنها تا پیش از آن مورد توجه قرار نگرفته بوده، بلکه تا به امروز نیز میان سایر مذاهب اسلامی، چنین ارتباط محکمی میان علمای طراز اول و عموم حاجیان دیده نمی‌شود.

پاورقی:

۱. الکافی، ج ۲، ص ۱۷: قال الباقر^(ع): بنی الإسلام علی خمس: الصلوة و الزکوة، و الصوم و الحج و الولایة.

۲. الخصال، ج ۲، ص ۱۴: الحج ینفی الفقر.

۳. غرر الحکم، ص ۳۹۱: زیارة بیت ﷲ أمن من عذاب جهنم.

۴. ایشان از مراجع بزرگوار نجف اشرف و بارزترین شاگرد مرحوم میرزای نائینی (اعلی ﷲ مقامه) بودند که پس از فوت حضرت آیت‌ﷲ‌العظمی سید ابوالحسن اصفهانی، به سبب رجوع کثیری از مقلدان آیت‌ﷲ اصفهانی، در سال ۱۳۶۵ هـ.ق نسبت به انتشار نظرات فقهی خویش در حاشیه رساله ایشان مبادرت ورزیدند.

توضیح عکس دوم: مجله العدل، نجف، آذار ۱۹۶۸ م