کتاب «فرهنگ نحوی ساختارهای قرآن کریم» نوشته مرتضی کریمی‌نیا، از سوی انتشارات هرمس منتشر شد. این کتاب برخلاف فرهنگ‌های جامع الفاظ قرآن، تنها به ساختارهای نحوی قرآن کریم می‌پردازد.

با این حال، کتاب «فرهنگ نحوی ساختارهای قرآن کریم» که به تازگی در ۲۳۸ صفحه منتشر شده، همه ساختارهای نحوی را مورد بررسی قرار نمی‌دهد و تنها به ساختارهای خاص و مشکل می‌پردازد.

از نگاه نویسنده؛ الگوهای خاص نحوی قرآن
مرتضی کریمی‌نیا که دارای کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث از دانشگاه تهران و همچنین عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشنامه جهان اسلام و بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی است، درباره رویکرد کتاب خود می‌گوید: فرهنگ حاضر، تنها شماری از مهم‌ترین مباحث نحو عربی را در آیات قرآن جستجو و تمامی نمونه‌های کاربرد آن را در قرآن استخراج می‌کند.

او همچنین تصریح می‌کند که کتاب «فرهنگ نحوی ساختارهای قرآن کریم»، برخلاف فرهنگ‌ها یا معجم‌های قرآنی که تمام شواهد لفظی، ادبی، معنایی یا موضوعی قرآن کریم را در کنار هم دارند، نیست و «تنها الگوهای خاص نحوی را در قرآن جستجو و استقصا می‌کند.»

مرتضی کریمی‌نیا پیش از این نیز تالیفاتی درباره قرآن کریم منتشر کرده است؛ از جمله کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی، ترجمه «معنای متن، پژوهشی در علوم قرآن»، اثر دکتر حامد ابوزید، «زبان قرآن، تفسیر قرآن» که در سال ۱۳۹۱ از سوی نشر هرمس منتشر شده، و همچنین آثار دیگر.

آخرین کتاب مرتضی کریمی‌نیا را می‌توان از معدود کتاب‌های فارسی معجم الفاظ قرآن دانست که گرچه تنها به ساختارهای نحوی قرآن می‌پردازد و از همه ساختارها تنها بخش‌های خاصی از آن را جمع‌آوری کرده، با این حال می‌تواند یک کتاب مرجع فارسی برای دانشجویان زبان و ادبیات عرب و همچنین آموزگاران صرف و نحو باشد.

مرتضی کریمی‌نیا، نویسنده کتاب «فرهنگ نحوی ساختارهای قرآن کریم»، با تاکید بر سویه آموزشی کتاب خود می‌گوید: «کتاب می‌تواند صرف یا نحو، و مسائل درونی آن را به آموزگاران و علاقه‌مندان فراگیری زبان قرآن بیاموزد.» با این حال اضافه می‌کند: «اما امید دارد کسی را که در آغاز راه یادگیری این علوم، یا حتی متبحر در فنون ادب قرآنی است، مدد بیشتر برساند و راه‌های تازه‌ای پیش پا بگشاید.»

دکتر عباسی: تنها به موارد بحث‌برانگیز پرداخته است
دکتر مهرداد عباسی مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گفت: همانطور که در مقدمه کتاب هم آمده، این اثر در زبان عربی، مشابه‌هایی دارد، اما در زبان فارسی، کمتر چنین کاری انجام شده است.

وی با این حال بر جامع نبودن این اثر تاکید کرد و گفت: این کتاب چندان شسته‌رفته و جامع نیست و تنها به بعضی از موارد که از نظر خود ایشان مهم و بحث‌برانگیز بوده، توجه شده است و با تامل بیشتر، امکان جامع‌تر شدن کتاب وجود داشت.

دکتر مهرداد عباسی در تشریح پرداختن کتاب به موارد بحث‌برانگیز و اختلافی گفت: در صفحه ۱۰۲ کتاب که برای «لمّا» به معنای «الا»ی استثنایی، ۳ مورد ذکر شده، برخی مفسران دیگر، «لمّا» در این آیات را به معنای «الا» تفسیر نکرده‌اند.

مرجعی برای دانشجویان الهیات و زبان عربی
وی همچنین در پاسخ به این سوال که چه کسانی می‌توانند مخاطب این کتاب باشند، گفت: کتاب برای دانشجویان رشته‌های الهیات و همچنین زبان و ادبیات عرب مناسب است. این دانشجویان می‌توانند برای یافتن مثال‌ها در درس صرف و نحو و اعراب قرآن به این کتاب مراجعه کنند.

دکتر عباسی، نقطه مثبت اصلی این کتاب را مرجع بودن آن دانست و در عین حال گفت، با اینکه کتاب آقای کریمی‌نیا نمی‌تواند متن درسی باشد، اما مرجع خوبی برای دانشجویان کارشناسی ارشد و حتی دکتری است تا اشکالات و نکات نحوی خود را با مراجعه به آن برطرف کنند.

وی همچنین به سابقه تالیف کتاب‌های «مشکل اعراب القرآن» در زبان عربی اشاره کرد و گفت: در زبان عربی، همواره کتاب‌هایی تالیف شده تا اعراب آیات مشکل، اختلافی و پیچیده، تبیین شود. اینگونه کتاب‌ها، بدون آنکه به ساختار نحوی همه آیات قرآن کریم بپردازند، تنها آیاتی مانند « إِنْ كُلُّ نَفْسٍ لَمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ (الطارق:۴) را مورد بحث و بررسی قرار می‌ٔدهند و آیاتی مانند «الحمدلله رب العالمین» که در تفسیر آنها اختلافی نیست را وامی‌گذارند.

دکتر مهرداد عباسی، در همین زمینه به کتاب «التبیان فی اعراب القرآن»، نوشته ابوالبقاء عکبری اشاره کرد که در دو جلد به آیات مشکل و اختلافی قرآن کریم می‌پردازد.