حضرت اميرمؤمنان على بن أبیطالب عليه‌السلام که کنيه معروفش ابوالحسن است، ملقب به مرتضى، اميرالمؤمنين، سيدالأوصياء، سيدالمسلمين و سيدالعرب است.[۱]

تبار پدرى ايشان از طريق عبدالمطّلب به نياکان پيامبر اسلام صلى‌ﷲ‌عليه‌وآله پيوند داشت؛ چنانکه مادرش فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبدمناف نيز از همين خاندان است. پدر او عبدمناف مکنّا به ابوطالب است؛ اما بسيارى از مورخان، واژه ابوطالب را نام پدر وى دانسته‏اند.[۲] در نتيجه على بن أبیطالب عليه‌السلام و برادران و خواهران مادرى[۳] او نخستين فرزندانى هستند که از طريق مادر و پدر، به هاشم انتساب دارند.[۴] مادر گرامى و پدر بزرگوارش از موحدان و مؤمنان بودند[۵] که در تربيت و حراست پيامبر اسلام در دوران کودکى و جوانى نقش اساسى داشتند، به گونه‏اى که پيامبر صلى‌ﷲ‌عليه‌وآله، فاطمه بنت اسد را مادر خود می‌خواند.[۶]

زادروز آن عزيز جمعه سيزدهم ماه رجب[۷] سال ۳۰ عام‏الفيل است. اين روز (سيزدهم رجب) به حساب شمسى برابر با هجدهم مهر و دهم اکتبر سال ۶۶۰ ميلادى است.[۸]

مولود کعبه

به اتفاق منابع شيعى، آن حضرت در درون کعبه تولد يافت و در آن ترديدى نيست.[۹] از امام صادق عليه‌السلام نيز زيارتنامه‌‏اى در منابع معتبر نقل شده که آن را در ۱۷ ربيع‏‌الأول، در کنار مرقد اميرمؤمنان عليه‌السلام انشاء کرده و در آن به تولد حضرت علی عليه‌السلام در ميان کعبه تصريح کرده است.[۱۰] شيخ مفيد در این باره نیز چنين می‌گويد: ابوالحسن علیه‌السلام در روز جمعه سيزدهم ماه رجب، ۳۰ سال پس از ورود فيل‏‌سواران به مکه، در خانه خدا متولد شده و هيچ کودکى جز او در «بيت‌‏اللَّه» متولد نشد، نه پيش از او و نه پس از او. اين نيز به جهت گرامی داشتن وى از سوى خداى متعالى و بزرگ داشتن محل تولد اوست.[۱۱]

همچنين از منابع سنيان آن دسته که بدان پرداخته‌‏اند به همين مطلب تصريح دارند. ابن قفّال شافعى (۳۶۵)، حاکم نيشابورى، ابن طلحه شافعى، سبط بن جوزى، گنجى شافعى، جوينى، بناکتى (۷۳۰ ق)، ابن صباغ مالکى، دياربکرى، جامى، حلبى بدخشانى (۱۱۲۶ ق)[۱۲] و برخى ديگر، همگى تصريح دارند که علی علیه‌السلام مولود کعبه است. گرچه ابن أبی الحديد معتزلى (۶۵۶ ق) پس از نقل اين مطلب به عنوان اعتقاد شيعيان، افزوده است که محدثان اهل سنت بدان اعتراف ندارند،[۱۳] ليکن در پاسخ وى بايد گفت: حاکم نيشابورى (۴۰۵ ق) که بيش از ۲۰۰ سال، پيش از ابن أبی الحديد می‌زيسته و در تاريخ و حديث چيره‌‏دست بوده، در اين خصوص می‌گويد: گزارش‌‏هاى متواتر و بی‌ترديد در دست هست که فاطمه دختر اسد در درون کعبه زايمان کرده، اميرمؤمنان علیه‌السلام را به دنيا آورده است.[۱۴]

اين سخن حاکم نيشابورى گواهى می‌دهد که خبر تولد علی علیه‌السلام در کعبه، در همه دوره‏‌هاى تاريخ اسلام تا پايان قرن چهارم و آغاز قرن پنجم نزد همگان معروف و يقينى بوده و کسى در آن ترديدى نداشته است؛ چنانکه پيش از حاکم، و شيخ اهل سنت قاضى ابوعمرو عثمان بن احمد (۳۴۴ ق) که به گفته ذهبى از بزرگان مورد اعتماد و قاضى برجسته عراق بود و از راويان معتبر سنيان به شمار می‌آمد،[۱۵] اين موضوع را گزارش کرده و گزارش او به دست ابن شهر آشوب نيز رسيده است.[۱۶] همچنين راويان دست نخست سنيان مانند عَتَّاب بن أَسِيد اموى که معاصر اميرمؤمنان علیه‌السلام بود،[۱۷] اين خبر را نقل کرده و خبرش به دست شيخ طوسى نيز رسيده است؛[۱۸] چنانکه سفيان بن عُيينه (متوفاى ۱۹۸ ق) نيز اين نقل را از ابن شهاب زهرى (متوفاى ۱۲۴ ق) که در رديف نخستين نسب‏‌نگاران عرب جاى دارد،[۱۹] نقل کرده، و او از عايشه و همچنين شعبه از قتاده و او از انس بن مالک به ثبت اين خبر پرداخته‌‏اند.[۲۰] حتى قاضى ابوالبخترى (وهب بن وهب) متوفاى سال ۲۰۰ هجرى هم کتابى به نام «مولد اميرالمؤمنين» نگاشته و اين خبر را از امام صادق علیه‌السلام در آن آورده است. اين کتاب اگرچه به دست خطيب بغدادى[۲۱] و شيخ طوسى رسيده،[۲۲] ولى اکنون ناياب است. چند نمونه از کلام بزرگان گذشته سنّیان در این باره چنین است:

محمد بن على قفّال شافعى در اين باره می‌گويد: فاطمه دختر اسد پسرش على را در کعبه به دنيا آورد و گفته می‌شود که در کعبه جز على کسى متولد نشد.[۲۳] گنجى شافعى هم می‌گويد: اميرمؤمنان على پسر ابوطالب در مکه در «بيت‌‏اللَّه الحرام» تولد يافت و هيچ کودکى جز او در کعبه متولد نشد، نه پيش از او و نه پس از او و اين نيز به جهت گرامى داشتن او است.[۲۴] ابوسليمان بناکتى نسب‏‌شناس هم می‌گويد: اميرالمؤمنين علی علیه‌السلام در روز آدينه سيزدهم ماه رجب ۳۰ سال پس از عام‏‌الفيل، در حرم کعبه متولد شد و پيش از او و پس از او هيچ کودکى خانه‌‏زاد کعبه نبود.[۲۵] جوينى (۷۳۰ – ۶۴۴ ق) نيز می‌گويد: در ميان کعبه جز على کسى تولد نيافت.[۲۶] ابن صباغ مالکى می‌گويد: پيش از علی علیه‌السلام کودکى در «بيت‏‌اللَّه» زاييده نشد و اين فضيلت، ويژه اوست.[۲۷] موصلى شافعى (۶۵۷ ق) هم می‌گويد: مکان تولد علی علیه‌السلام کعبه معظمه بود و در آن مکان جز او، کسى متولد نشد.[۲۸] بدخشانى نيز می‌گويد: على – کرّم اللَّه وجهه – در روز جمعه سيزدهم رجب در «بيت‌اللَّه الحرام» متولد شد و جز او کسى، نه پيش از وى و نه پس از وى، در آن خانه متولد نشد و اين فضيلتى است که خدا آن حضرت را به آن اختصاص داد.[۲۹]

پانویس‌ها:

[۱] ابن‏ شهر آشوب، مناقب آل‏ ابی‏طالب، ج۳، ص۳۳۴ – ۳۱۹.

[۲] ابن‏ عنبه، عمدة الطالب، ص۲۳ – ۲۲.

[۳] اميرمؤمنان ‏عليه السلام سه برادر داشت به ترتيب به نام‌‏هاى طالب، عقيل و جعفر كه هر يك از ديگرى ده سال فاصله داشتند و على ‏عليه‌السلام از همه آنان كوچك‏تر بود و دو خواهر داشت به نام‏‌هاى فاخته مكنّا به امّ‏‌هانى و جمانه. تمامى اين برادران و خواهران از فاطمه بنت اسد بودند. (ابن ‏شهر آشوب، مناقب آل ‏أبی‏طالب، ج۳، ص۳۴۹ و ابن‏ طقطقى، الأصيلى، ص۵۳).

[۴] طبرسى، إعلام الورى، ج۱، ص۳۰۷.

[۵] كلينى، الكافى، ج۱، ص۴۴۸، ح۲۸و۲۹.

[۶] همان، ص۴۵۳، ح۲.

[۷] ر.ك به: ماه تولد، ص ۱۹۰، پاورقى ۱ و۲.

[۸] زمانى قمشه‌‏اى، هيئت و نجوم اسلامى، ج۲، ص۳۲.

[۹] برای نمونه به چند منبع بسنده می‌شود: مسعودى، مروج الذهب، ج۲، ص۳۶۶ ۱۱۱ و حسن ‏بن ‏محمد قمى (۳۷۸ق)، تاريخ قم، ص۱۹۱ و صدوق، ۱۰ و علل الشرايع، باب ۱۱۶، ح ۳ و مفيد، الإرشاد (مصنفات، ج۱۱۱ ، ص۵) و المقنعة، ص۴۶۱ و مسارّالشيعة (مصنفات ۷، ص۵۹) و سيد رضى، خصائص الائمة، ص۲۶ و طوسى، تهذيب الأحكام، ج۶، ص۲۲ و طبرسى، إعلام الورى، ج۱، ص۳۰۶ و ابن ‏بطريق، العمدة، ص۷۱ و إربلى، كشف الغمة، ج ۱، ص۸۲ و … .

[۱۰] مشهدى، المزار الكبير، ص۲۱۲ – ۲۰۵ و ابن‏ طاووس، اقبال الأعمال، ج۳، ص۱۳۰ و شهيد اول، المزار، ص۱۳۷ – ۱۳۱ و مجلسى، بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۳۷۳ (… السَّلام عَلَيكَ يَا مَنْ وُلِدَ فِى الكَعْبةِ وزُوِّج فِى الْسَّمَاءِ بِسيِّدةِ النِسَّاءِ…). گفتنى است مشهدى و ابن‏ طاووس با سندى كه داشتند، اين زيارت را از طريق محمد بن‏ مسلم ثقفى – كه نزد رجاليان ثقه دانسته شده (نجاشى، رجال، شماره:۸۸۲) – نقل كرده‏‌اند

[۱۱] مفيد، الإرشاد (مصنفات، ج۱۱۱ ، ص۵).

[۱۲] حاكم نيشابورى، المستدرك على الصحيحين، ج۳، ص۵۵۰ و سبط بن ‏جوزى، تذكرة الخواص، ص۱۰ و محمد بن ‏طلحه شافعى، مطالب السؤول، ص۶۳ و گنجى شافعى، كفاية الطالب، ص۴۰۷ ۴۰۶ و جوينى، فرائد السمطين، ج۱، ص۴۲۶ و بناكتى، تاريخ بناكتى، ص۹۸ وابن‏صباغ، الفصول المهمة، ج۱، ص۱۷۲ و ديار بكرى، تاريخ الخميس، ج۱، ص۲۷۹ و جامى، شواهد النبوة، ترجمه سيدحسن أمين، ص۳۲۵ و حلبى، السيرة الحلبية، ج۱، ص۱۳۹ و بدخشانى، نزل الأبرار، ص۱۱۵.

[۱۳] ابن ‏أبى ‏الحديد، شرح نهج‏‌البلاغة، ج۱، ص۱۴.

[۱۴] حاكم نيشابورى، المستدرك على الصحيحين، ج۳، ص۵۵۰ (خبر متواتر به خبرى مى‌‏گويند كه فراوانى راويان آن خبر در هر دوره و هر طبقه به حدى است كه عقل مى‌‏گويد: محال است اينان در اين نقل دروغ گفته باشند).

[۱۵] . ذهبى، سير أعلام النبلاء، ج۱۵، ص۴۴۴.

[۱۶] . ابن ‏شهر آشوب، مناقب آل ‏أبی‏طالب، ج۲، ص۱۹۶.

[۱۷] . عَتَّاب ‏بن ‏اَسيد، در فتح مكه در بيست سالگى اسلام آورد و پيامبر صلى‌ﷲ‌عليه‌وآله وى را حاكم مكه قرار داد و تا روز مرگ ابوبكر نيز زنده بوده و در آن روز بدرود حيات گفت (مزى، تهذيب الكمال ، ج۱۲، ص۳۴۸).

[۱۸] . طوسى، مصباح المتهجد، ص۵۶۸.

[۱۹] . سدوسى (۱۹۵ق)، حَذْف مِنْ نَسَبِ قريش، ص۵ (مقدمه). به گفته محقق كتاب سدوسى: محمد بن‏ مسلم بن‏ شهاب زهرى كه از وابستگان خلفاى اُموى بود، كتابى درباره نسب قومش داشته كه هم‏‌اكنون در دست نيست.

[۲۰] . طوسى، الأمالى، ص۷۰۶.

[۲۱] . خطيب بغدادى، تاريخ بغداد، ج۷، ص۴۱۹.

[۲۲] شيخ طوسى، الفهرست، ص۲۵۷ – ۲۵۶، شماره ۷۷۹.

[۲۳] . شوشترى، احقاق الحق، ج۷، ص۴۸۹ (به نقل از: ابن‏ قفّال در كتاب خطى فضائل اميرالمؤمنين).

[۲۴] . گنجى شافعى، كفاية الطالب، ص۴۰۷.

[۲۵] . بناكتى، تاريخ، ص۹۸.

[۲۶] . جوينى، فرائد السمطين، ج۱، ص۴۲۶.

[۲۷] . ابن‏ صباغ ‏مالكى، الفصول المهمة، ج۱، ص۱۷۲.

[۲۸] . موصلى شافعى، النعيم المقيم لعترة النبأ العظيم، باب ۲، فصل ۱، ص۵۵.

[۲۹] . بدخشانى، نزل الأبرار، ص۱۱۵ و احقاق الحقّ، ج۷، ص۴۹۰ (به نقل از: بدخشانى در مفتاح النجاح، ص۲۰، نسخه خطى).