آیت الله اشرفی اصفهانی را با نام شهید محراب می‌شناسند. وی سلوک علمی ممتازی داشت. گفته می‌شود که اگر امر آیت الله بروجردی به عزیمت وی به کرمانشاه نبود، اشرفی اصفهانی می‌توانست از مراجع تقلید شیعه باشد. او نزد اساتید برجسته‌ای تحصیل کرده بود.

تحصیل نزد بزرگان

وی دربارهٔ تحصیل خود گفته بود: «… به قم که مشرف شدیم، سه نفر از اساتید بودند. قبل از اینکه مرحوم آیت الله بروجردی تشریف بیاورند به قم ما در مجلس تدریس آن‌ها حاضر می‌شدیم. یکی مرحوم آیت الله حجت که به کوه‌کمره‌ای معروف بود. ایشان از علمای نامی بود و درس ایشان را می‌نوشتیم و مباحثه می‌کردیم. یکی هم مرحوم آیت الله آ سید محمد تقی خوانساری که واقعاً از اولیای خدا بود. نماز جمعه را ایشان در قم رواج دادند. ما پیش ایشان کسب فیض می‌کردیم و نیز مرحوم آیت الله صدر. ولیکن درسی را که ما بیشتر به آن می‌پرداختیم و مباحثه می‌کردیم و می‌نوشتیم و مطالعه بیشتری می‌کردیم، درس مرحوم آقای حجت بود. تا زمانی که مرحوم آیت الله بروجردی تشریف آوردند به قم که آن هم به خاطر تقاضای تجار تهران و نیز علمای حوزه علمیه قم بود. در همان اوایل آمدن آیت الله بروجردی، ما از نزدیک با ایشان ارتباط پیدا کردیم و لطف زیادی هم به ما نشان دادند. هم مرحوم آیت الله بروجردی و هم آن سه نفر آیات و هم مرحوم آیت الله خوانساری…»

نقل شده است که وقتی که آیت الله اشرفی اصفهانی وارد قم شدند، تا سن چهل سالگی مرتب درس خواندند. با توجه به اینکه ایشان متأهل بودند، در کل مدت نوزده سال اقامت در قم و اشتغال به تحصیل جمعاً چهار ماه در خدمت خانواده بودند و بعد از آن ۱۹ سال متاهلاً در قم ساکن بودند و از محضر بزرگان استفاده کردند. ایشان از محضر آیت الله العظمی سید محمد تقی خوانساری اجازه اجتهاد گرفتند. (به نقل از حجت الاسلام محمد جواد علامی)

فرزند شهید محراب نیز نقل کرده است که اولین اجازه اجتهاد را برای ایشان، مرحوم آیت الله العظمی آقا سید محمد تقی خوانساری از مراجع بزرگ شیعه صادر کردند و شهید اشرفی اصفهانی در سن چهل سالگی به مقام اجتهاد رسیدند. (حجت الاسلام محمد اشرفی اصفهانی)

شیخ پُرنویس

محمد اشرفی اصفهانی دربارهٔ نگارش درس آیت الله بروجردی توسط مرحوم پدرش گفته است: «پدرم مقید بودند که درس آیت الله بروجردی را بنویسند. لذا مرحوم آیت الله بروجردی چند بار به حجره ما آمدند و گفتند شنیده‌ام که شما جزوه درس را خوب می‌نویسید و از پدرم خواستند تا یکی از جزوه‌هایی را که راجع به نماز نوشته بودند، در اختیارشان بگذارند. سپس جزوه را به منزل بردند و چند روزی مطالعه کردند. بعد مرحوم پدرم را مورد تشویق قرار دادند و گویا هدیه‌ای هم برای ایشان فرستادند. (به نقل از حجت الاسلام محمد اشرفی اصفهانی)

امام خمینی نیز، این ویژگی مرحوم اشرفی را پسندیده بود. مرحوم اشرفی اصفهانی، نزد امام خمینی فلسفه خوانده بود. «…حضرت امام به سه چهار نفر که به نظر ایشان زبده‌ترین علمای آن زمان بودند، درس فلسفه می‌دادند، یادم است دو نفر از آن‌ها مرحوم آقای مطهری و مرحوم والد ما بودند. پدرم می‌فرمودند من آنچه را امام در درس فلسفه بیان می‌کردند، می‌نوشتم. بعد از شهادت ایشان وقتی خدمت حضرت امام رسیدم، فرمودند مرحوم والد شما دو سال در درس فلسفهٔ ما در جمعی سه‌نفره شرکت می‌کردند و هر چه را که می‌گفتیم می‌نوشتند. می‌خواهم بدانم جزوه و تقریر درس خارج من، دست ایشان است یا خیر؟ من به ایشان عرض کردم مرحوم والد ما هر درسی را که از اساتید گرفتند، می‌نوشتند از جمله درس آیت الله خوانساری و درس آیت الله اراکی. درس آیت الله العظمی بروجردی که نه سال ادامه داشت. چندی بعد درس خارج حضرت امام را به دفتر معظم له فرستادم که بناست چاپ شود». (حجت الاسلام حسین اشرفی اصفهانی)

ممتحن درس آیت الله بروجردی

آیت الله اشرفی اصفهانی از ممتحنین درس آیت الله بروجردی بود. «در امتحاناتی که اولین بار در زمان آقای بروجردی برگزار شد، علما و کسانی که پای درس ایشان حاضر می‌شدند، می‌بایست در رشته‌های رسائل و مکاسب امتحان بدهند. آیت الله اشرفی اصفهانی یکی از ممتحنین بزرگ و خوب مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بودند و چنین چیزی در آن زمان، جایگاه کمی نبود. یعنی طلبه‌ها زمانی که می‌خواستند درس بالا را امتحان بدهند و شهریهٔ درس بالای آیت الله بروجردی را دریافت کنند، باید نزد آقای اشرفی می‌رفتند تا ایشان تشخیص بدهند که آن‌ها لیاقت حضور در درس معظم له را دارند یا نه. آیا مکاسب خوانده‌اند، رسائل و کفایه خوانده‌اند.» (حجت الاسلام حیدر علی جلالی خمینی)

شیوهٔ تدریس

آن‌گونه که شاگردان ایشان گفته‌اند، شیوهٔ تدریس آیت الله اشرفی نیز به گونه‌ای مورد پسند بوده است. یکی از شاگردان ایشان نقل می‌کند: «من در لمعه و مکاسب از شهید محراب کسب فیض می‌کردم. شیوهٔ تدریس ایشان، خوب و شیرین بود. سر کلاس برای تنوع، شوخی‌هایی می‌کردند تا از آقایان طلبه، رفع خستگی شود. همچنین از زمان گذشته و علما و سرگذشت‌هایی می‌گفتند که تأثیر اخلاقی داشت. ایشان در امر تدریس، راه و روش مخصوصی داشتند. ابتدا عبارت را می‌خواندند و بعد، در اطراف آن، بحث می‌کردند. بعضی مواقع خواندن درس و عبارت را به طلبه‌ها واگذار می‌کردند. دلیل اتخاذ چنین روشی این بود که طلبه‌ها بر عبارت‌خوانی تسلط پیدا کنند. مرحوم اشرفی، امور خارج از درس طلبه‌ها را هم زیر نظر داشت، احوالاتشان را پیگیری می‌کرد تا خدایی نکرده دچار کمبود مالی نباشند. یا اگر کسالت و بیماری، گریبان یکی از طلبه‌ها را می‌گرفت، به سرعت رسیدگی می‌کردند». (حجت الاسلام عبدالخالق تربتی)

آثار آیت الله اشرفی اصفهانی

آیت الله اشرفی اصفهانی کتابی را با نام «مجمع الشتات» به رشتهٔ تحریر در آورد. حجت الاسلام عزیزی دربارهٔ این کتاب می‌گوید: در بعضی از کتاب‌ها مؤلف به جای شما فکر می‌کند اما بعضی دیگر به جای شما فکر نمی‌کند، بلکه فکر شما را در سطحی قرار می‌دهد که توان تشخیص پیدا کنید. من مجمع الشتات را از نوع دوم می‌دانم. مشروط بر اینکه خود شهید فرصت می‌کرد تا همه مباحث را کامل کند. اگر ایشان فرصت می‌کرد اولاً این کتاب بالغ بر ۱۵ جلد می‌شد. ثانیاً حقیقتاً به یک چشمه نور تبدیل می‌شد. یک سبیل، یک راه». (به نقل از حجت الاسلام مجتبی عزیزی)

فرزند ایشان نیز در مورد این اثرِ پدر گفته است: «در مجمع الشتات آمده‌اند از اول اصول دین تا معاد را به بحث گذاشته‌اند. یک جلد از این اثر هفت‌جلدی، راجع به اصول دین است، دو جلد راجع به عدل الهی است. کتاب بسیار مفیدی است و فصل‌های خوبی دارد که یک جلدش را در دو جلد به فارسی ترجمه کرده‌ایم». (حجت الاسلام حسین اشرفی اصفهانی)

برهان قرآن دیگر کتاب ایشان است. «برهان قرآن، یک دوره قرآن در یک جلد است. پدرم فرمودند که من حدود سی جلد کتاب نوشتم، اگر هیچ کدام از کتاب‌های من هم چاپ نشود، خوشبختانه برهان قرآن من چاپ شده تا به عنوان یادگاری بماند تا حوزه‌های علمیه بدانند که من هم بی‌بهره نبوده‌ام». (حجت الاسلام حسین اشرفی اصفهانی)

آیت الله شبیری زنجانی در مورد این کتاب می‌گوید: وقتی این کتاب را مطالعه کردم، فهمیدم که این مرد چقدر متبحر بوده و چقدر زحمت کشیده است.

متأسفانه بخشی از آثار قلمی ایشان سالم نمانده است. قسمتی از آن‌ها را موریانه از بین برده و قسمتی هم به دلیل رطوبت منزل ایشان، آسیب دیده است. ولی سایر آثار قلمی ایشان به چاپ رسیده است. آثاری که در کرمانشاه نوشته بودند، به گفتهٔ فرزند ایشان، به دو زبان عربی و فارسی منتشر شده است. (به نقل از حجت الاسلام محمد اشرفی اصفهانی)

آیت الله اشرفی اصفهانی از متبحرین و با ذکاوت‌‌ترین روحانیون حوزه بود. آرزوی او اما شهادت در راه خدا بود؛ آرزویی که بدان نائل آمد.