با تشکر از اینکه وقت‌تان را در اختیار ما قرار دادید در ابتدا درخواست دارم یک ارزیابی و گزارش کلی از وضعیت آموزش ارائه بفرمایید که خواننده‌ها در ابتدا اطلاع داشته باشند که وضعیت آموزش حوزه به چه صورت است.

آموزش رکن اصلی مدارس علمیه است و حیات حوزه‌های علمیه به آموزش بستگی دارد. البته ما ارزش معنویات را نباید نادیده بگیریم اما بالاخره رکن یک واحد آموزشی و مدرسهٔ علمیهٔ ما به آموزش است. رکن اصلی آموزش نیز کتاب، استاد و طلبه است یعنی اگر مثلث آموزش را تصویر کنید، یک بخشش متون آموزشی است یک بخش آن اساتید و بخش دیگر طلاب هستند. الحمدﷲ حوزهٔ علمیه در هر سه بخش غنی و قوی است. یعنی ما اولین افتخارمان و اولین احتجاجمان با همهٔ دنیا همین است که حوزهٔ علمیه در متون آموزشی قوی‌ترین متون را در بخش‌های مختلف فقه، تفسیر، اصول، فلسفه، کلام و … در اختیار دارد. من در مصاحبه‌ای عرض کردم طلبه هر کتابی را که می‌خواند باید بتواند استاد همان کتاب بشود. معنای مباحثه و برکت مباحثهٔ قوی همین است که طلبه بتواند بعد از تحصیل استادی کند.

در بخش طلاب هم الحمدﷲ قشر جوان با انگیزه و با معنویتی که جذب حوزهٔ علمیه می‌شوند مثال‌‌زدنی‌اند. ما در هر سه بخش الحمد ﷲ توانایی‌های بالایی داریم. البته این به این معنا نیست که کم و کاستی نداشته باشیم، به این معنا نیست که نباید تقویت کنیم اما آموزش حوزه الحمدﷲ بر این سه رکن استوار است و با مشارکتی که بزرگان مدارس علمیه و حوزه‌های علمیهٔ کشور داشتند وضعیت‌مان در هر سه بخش قابل قبول و قابل توجه است. اقداماتی هم برای ارتقاء هر سه بخش انجام داده‌ایم که ان‌شاءﷲ توضیح خواهم داد.

بنده وارد یک سری سؤالات جزئی‌تر می‌شوم که از فرمایشات رهبری استخراج شده است. بحث کرسی‌های مختلف آموزش در حوزه مشخصاً‌ در سطوح عالی مطرح شده است. بویژه درباره درس خارج تأکید داشتند که درواقع امکان برقراری کرسی‌های مختلف وجود داشته باشد. سبک‌های مختلف درس وجود داشته باشد و برای نمونه در دیدار با اعضای شورای عالی حوزه از سبک سامرایی در درس خارج اسم بردند. لطفا بفرمایید وضعیت آموزش از جهات تنوع در سبک ارائه به چه صورت است؟

همان‌طور که عرض کردم در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه سیاست بر این است که این سنت‌های ارزشمند حوزه حفظ بشود و البته ما بتوانیم با ارائهٔ تجربیات جدید افق‌های جدید را هم برای تقویت و اصلاح این سنت‌ها و تقویتشان داشته باشیم. در ارتباط با دروس عالی حوزه سنت حوزه بر آزاد بودن دروس است. این آزادی دروس برقرار است. سنت حوزه بر این بوده که افکار مختلف درسی در سطوح عالی و دروس خارج ارائه بشود و الان در حال ارائه شدن است و از این جهت هیچ محدودیتی برای ارائهٔ این دروس وجود ندارد. سنت حوزه بر تقویت این روند است.

هم اینک با استقرار شوراهای استانی و مدیریت‌های استانی، این شرایط را به وجود آورده‌ایم که اگر در بعضی از استان‌ها شرایط آموزشی اقتضا کند که سیاست خاص آموزشی پیگیری شود، مدیر استان بتواند با کارشناسی بزرگان، یک بحث کارشناسی ارائه کند. الان الحمدلله مدیر استان قم با همکاری و همراهی عده‌ای از کارشناسان، طرح تقویت دروس آزاد حوزه را پیگیری می‌کنند. البته این طرح از سطوح عالی شروع شده است و امیدواریم در سطوح بالاتر هم شود. منظور این است که سعی شده که این سنت‌ها محدود و دست‌کاری نشوند و با مشورت و همراهی بزرگان حوزه بتوانیم این کار را تقویت کنیم.

– رهبری، در کنار تأکید بر بحث‌های سنتی، بر شیوه‌های نو تأکید کردند. یعنی فرمودند از ارائهٔ شیوه‌های نو هم نترسید. لازم است بخشی از خدمات صورت گرفته شامل همین شیوه‌های نو باشد که در این زمینه هم توضیح بفرمایید.

در این زمینه اولاً سعی می‌کنیم مدرسه‌های علمیه‌ای جدیدی که می‌خواهیم راه بیندازیم، دارای چهارچوب باشند و بر اساس همان چهارچوب، نظارت کنیم و امتحان بگیریم. حضرت آقا هم فرمودند سنت امتحان یک سنت قدیمی است و باید آن را جدی بگیرید.

– لطفا به صورت مصداقی و آماری توضیح بیشتری بفرمایید.

در کشور، هم‌اینک ۴۰۱ مدرسهٔ بلند مدت به صورت فعال وجود دارد. ۴۸ مدرسهٔ سفیران هدایت، دورهٔ کوتاه‌مدت حوزوی را ارائه می‌کنند.  ۲۳ مرکز تخصصی و مؤسسهٔ آموزش عالی حوزوی وجود دارد. یعنی جمعاً ۴۷۲ واحد آموزشی در حوزه در حال فعالیت است. از این ۴۷۲ واحد آموزشی حدود ۴۰ واحد آموزشی‌ در همین دوره مدیریت تحول و دو سال اخیر مجوز گرفته‌اند. در واقع یک‌سوم مدارس علمیه ما در دو سال اخیر راه‌اندازی شده است.

همچنین ۲۶ مدیریت استانی در کشور داریم که تحت نظارت و سیاست‌گذاری شوراهای استانی کار می‌کنند. شوراهای استانی یعنی ترکیبی از علمای هر استان که با مشورت و نظارت و سیاست‌های شورای عالی فعالیت کنند. به عبارت دیگر ساماندهی مدارس را با حفظ استقلال حوزه و سنت حسنهٔ استقلال حوزه در بخش شوراها فعال کرده‌ایم. در همین شش‌ماههٔ اول شوراهای ما ۶۵ جلسه با ۳۲۲ مصوبه داشته‌اند. بعضی‌ دربارهٔ معمم شدن، بعضی‌ در مورد مسائل تهذیبی مدارس، بعضی‌ در مورد کیفیت ارتقاء علمی مدرسه و بعضی در مورد سیاست‌های جذب طلبهٔ جدید، مستعد، نخبه و ممتاز بوده است. این روش، در واقع جمعی است بین شیوه‌های نو و حفظ سنت حسنهٔ استقلال حوزه و آزادی دروس.

نمونه‌ای دیگر عرض کنم که جالب است. ما سال ۸۷، ۱۱۸ مدرسه را در شش‌ماهه دوم نظارت کردیم؛ هیئت نظارتی فرستادیم برای بررسی مدارس از نظر آموزشی، تربیتی، تحصیلی و… . سال ۸۸ این آمار نظارتی ما به ۲۱۷ مدرسه رسید. تا سال ۸۹ آمار که ۸۸ مورد شد. چرا؟ چون مدیریت‌های استانی‌مان را راه انداختیم و نظارتش را خودمان انجام دادیم یعنی وقتی که می‌فهمیم سیاست آقا در شورای عالی این است که ادارهٔ مدارس را به علمای استان‌ها واگذار کنند، آمار ۲۱۷ مدرسه‌ای ما تبدیل می‌شود به ۸۸؛ چون در سال ۸۹، ۲۶ تا مدیریت استانی داشتیم که خودشان این ۸۸ مدرسه را نظارت می‌کنند. گاهی هم به تقاضای خودشان مثلاً در جاهایی که اشکالات و اختلافاتی دارند، قم وارد می‌شود.

– یکی دیگر از مسائلی که آموزش حوزه به ویژه در سطوح پایین‌تر با آن مواجه است مسئله تعطیلات زیاد حوزه است. برای حل این مسئله‌ چه برنامه‌ای دارید؟

ما در جهت افزایش کمی کار آموزش حوزه، چند کار مهم انجام دادیم. اولاً برنامهٔ خوبی بر اساس مصوبهٔ شورای عالی انجام می‌شد که ورودی‌های هر سال حوزه باید یک دورهٔ تثبیت را طی کنند؛ این دوره از اول سال تحصیلی شروع می‌شد. آن موقع ورودی‌های جدید باید سه ماه دورهٔ تثبیت را طی می‌کردند تا تکلیفشان معلوم شود که آیا در حوزه می‌مانند یا نمی‌مانند، عده‌ای هم ریزش می‌کردند یا مثلا خود فرد احساس می‌کرد نمی‌تواند و یا حوزه به این نتیجه می‌رسید که نمی‌تواند در خدمت این طلبه باشد. کار خوبی که انجام شد این بود که این دوره‌های تثبیت به تابستان منتقل شد، یعنی بعد از برگزاری آزمون و انجام مصاحبهٔ علمی و رأی نهایی هسته‌های گزینش ما برای گرفتن این طلبه. در سال ۹۰ که ما قریب به ۱۲ هزار نفر در حوزهٔ برادران پذیرش کردیم، دورهٔ تثبیت و آشنایی علمی و تهذیبی و تربیتی‌شان را در تابستان گذراندیم. نتیجه‌ این کار این است که دو ماه به طول دوره آموزش حوزه اضافه شد. طلبه از اول مهر درسش را شروع می‌کند و ۱۲ هزار طلبه به جای آنکه دو ماه از طول دوره آموزشی‌شان را به دورهٔ تثبیت بگذرانند و بعد وارد نظام درسی رسمی حوزه بشوند، این کار را ذر تابستان انجام می‌دهند.

– در سطوح بالاتر چطور؟

کار دیگری که توانستیم انجام بدهیم این بود که یک دورهٔ آموزش تابستانه برای ۴۵۰۰ نفر طراحی کردیم. این ۴۵۰۰ نفر در سطح دو، پایه‌های هفت تا ده هستند. هدف از این طرح این بود که اولاً یک عده ممتازند دوست دارند از فرصت آموزشی‌شان استفاده کنند و به جای ۱۴۰ تا ۱۵۰ روز در سال، ۲۵۰ روز درست بخوانند. چرا چنین امکانی را برایشان ایجاد نکنیم؟ بعضی‌ها به خاطر اینکه ما گاهی در تقویم آموزشی‌مان دچار تعطیلات می‌شویم، عقب می‌افتند. اگر آنها هم بخواهند ادامه بدهند باید چنین امکانی برایشان ایجاد کرد. بحمد ﷲ توانستیم این ۴۵۰۰ نفر را آموزش تابستانه بدهیم و امتحان بگیریم. یعنی این بزرگواران در شهریور ماه امتحان دورهٔ تابستانه‌شان را برگزار کردند. در بعضی‌از جاها شعار دوره این بود: «چهل روز درس، چهل شب تهجّد». این دوره تابستانه که در ایام رجب شعبان و ماه مبارک در مشهد مقدس برگزار شد، ضمن تقویت بنیهٔ علمی و کاهش تعطیلات، طلاب را به سمت مسائل معنوی هدایت کرد که خیلی مورد تأکید حضرت آقا بود.