از چه زمانی مطالعه نهج البلاغه را شروع کردید؟
سال ۱۳۵۵ش من در اتاق نشسته بودم و قلم و کاغذی دستم بود و روی کاغذ نوشتم بنیاد نهج‌البلاغه. منشأ این فکر این بود که من در دوره طلبگی دو بار خدمت علامه امینی رسیده بودم؛ زمانی که منزل ما در شمیران بود، ایشان آمدند به منزل ما؛ حالا به چه مناسبت بود نمی‌دانم. ایشان بودند و راننده و یکی‌دونفر دیگر. دوسه ساعت صحبت از الغدیر می‌کردند و صحبت‌های بسیار عجیببی هم بود که متأسفانه نه ضبط شد و نه یادداشت؛ از‌جمله گفتند که ما سال‌ها نجف بودیم و من یک روز که خدمت حضرت امیر رفته بودم به ایشان گفتم من سال‌هاست که درس می‌خوانم و درس می‌دهم؛ یک کاری به‌دست ما بده. از حرم که بیرون آمدم فکر الغدیر به ذهنم آمد. من دین‌پرور هم با وجود این‌که سنم کم بود، پیش علامه امینی در ذهن خود به حضرت امیر عرض کردم آقا یک کاری به‌دست ما هم بده. همین باعث شد که من بعدها با مشورت و کمک برخی از دوستان به فکر ایجاد بنیاد نهج‌البلاغه باشیم و به‌مرور آن را ایجاد کنیم.
اگر ممکن است از دیدار علامه امینی مطالب بیش‌تری بگویید؟
علامه امینی می‌گفت در عراق اگر قرار باشد کتابی چاپ شود باید هفت مؤسسه دولتی آن را امضا و تأیید کنند و مجوز دهند. زمانی که جلد اول الغدیر آماده شد، نامه آمد که شما مجاز به چاپ نیستید. بعد حشره‌ای آمده و روی عبارت نشسته بود و معنای کلمه را عوض کرده بود؛ طوری که تصور شد چاپ مجاز است! جلد اول چاپ و پخش شد و بگیربگیرها شروع شد که شما مجاز نبودید. ما نامه را نشان دادیم و دیدند در عبارت اجازه صادر شده است. یا می‌گفتند زمانی که مشغول تألیف الغدیر بودم نیاز به یک کتاب خطی قدیمی پیدا کردم؛ هرجا گشتم پیدا نکردم. متوسل به حضرت شدم؛ از حرم بیرون که آمدم دیدم یک دست‌فروشی بساط خود را پهن کرده است؛ چاقو و ناخن‌گیر و یک کتاب هم آن‌جا گذاشته است؛ برداشتم دیدم همان کتاب است. باز می‌گفتند روزی یکی از صاحب‌منصبان عراق پیش من آمد و گفت: شنیده‌ام شما با امیرالمؤمنین(ع) رابطه دارید؛ من دختری دارم که دکترها جوابش کرده‌اند؛ شما از حضرت علی(ع) بخواهید تنها فرزندم را شفا دهد. گفتم برو دخترت خوب شد؛ بعد به حضرت متوسل شدم. این‌ها را علامه امینی با یک حال خاصی می‌گفت. من از همان زمان در ذهنم بود که کاری انجام دهم؛ تا این‌که در سال ۱۳۵۵ش بنیاد نهج‌البلاغه را شروع کردیم.
مطالعه نهج‌البلاغه را چگونه شروع کردید؟
با فیش‌برداری شروع کردیم؛ با تعدادی از دوستان حوزه (مرحوم صالحی، حیدر چیذری، و شهید کرمانی) فیش‌برداری می‌کردیم و بعد این فیش‌ها را با هم مباحثه می‌کردیم تا رسید به پیروزی انقلاب که آن زمان ما را برای کارهای مختلف دعوت کردند؛ اما من گفتم تصمیمم این است که در زمینه نهج‌البلاغه کار کنم. سال ۱۳۶۰ش نقطه عطف و تحول بود؛ چون مصادف بود با سال ۱۴۰۰ هجری قمری یعنی هزارمین سال تألیف نهج‌البلاغه. ما گفتیم یک هزاره بگیریم. روزی دکتر محقق به مرکز ما آمده بودند؛ گفتند سال دیگر هزارمین سال نهج‌البلاغه است؛ برخی‌ها می‌خواستند هزاره بگیرند که نتوانسته‌اند این کار را بکنند. من گفتم ما این‌کار را می‌کنیم. وضعیت جنگ و مسایل امنیتی کار برگزاری چنین کنگره‌ای را سخت می‌کرد؛ ما از امام خمینی(ره) برای این کنگره پیام خواستیم که امام نیز عنایت کردند و پیامی دادند و توسط حاج سید احمد آقا خوانده شد. از آن سال کار بسیار جدی‌تر شد.
فرمودید که از نهج‌البلاغه فیش‌برداری می‌کردید؛ در نهج‌البلاغه دنبال چه چیزی بودید؟
دنبال این بودیم که ببینیم نهج‌البلاغه چه‌‌چیزی به ما می‌دهد؛ یعنی با پیش‌فرض سراغ نهج‌البلاغه نرفتیم. ما نهج‌البلاغه را به پنج قسمت تقسیم کردیم و هرکدام یک قسمت از آن را فیش‌برداری کرده و در جلسه می‌خواندیم. بعدها این فیش‌ها در مقدمه نهج‌البلاغه ما چاپ شد.
بنیاد نهج‌البلاغه در چه سال یا سال‌هایی رسمیت پیدا کرد و کارها به جریان افتاد؟
بعد از برگزاری کنگره، سال به سال وضعیت بهتر شد و ما بعدها هر سال یک کنگره برگزار می‌کردیم. چند جلسه مقام معظم رهبری سخنرانی کردند. بعدها به این فکر افتادیم باید نهج‌البلاغه را به محافل علمی و سپس به جامعه ببریم؛ از این رو تلاش کردیم نهج‌البلاغه به‌عنوان یک رشته رسمی در دانشگاه‌ها تحصیل شود که وزارت علوم پذیرفت در مقطع کارشناسی ارشد به‌عنوان یک گرایش ارایه شود. از دو سال پیش نیز ما برای بنیاد نهج‌البلاغه مجوز پذیرش دانشجو در مقطع دکتری را دریافت کرده‌ایم که دانشجویان از طریق کنکور سراسری پذیرش می‌شوند.
اگر ممکن است در مورد تشکیلات این بنیاد توضیح دهید.
یک مرکز دانشگاهی در تهران است که عمدتاً پزوهش‌محور است و در زمینه نهج‌البلاغه فعالیت می‌کند. بخش آموزشی عمدتاً در قم است و بخشی دیگر نیز در مشهد مقدس ایجاد شده است. حدود دوازده سال است که در قم مرکز نهج‌البلاغه با همکاری حوزه طلاب را در سطح سه پذیرش می‌کند و طلاب سه سال در زمینه نهج‌البلاغه مشغول آموزش و پژوهش هستند. و بعد از آن نیز پایان‌نامه می‌نویسند.
نتیجه فعالیت‌های چهل‌ساله شما در نهج‌البلاغه چه بوده است؟
نهج‌البلاغه قبل‌ها فقط در بین خواص جامعه پیدا می‌شد؛ در یک حرکت مرحوم فیض‌الاسلام با ترجمه نهج‌البلاغه در عمومی کردن آن کوشید؛ اما باز هم در غربت بود. این کنگره‌هایی که در طول سال‌ها برگزار شد، موجب شد نام نهج‌البلاغه به ذهن مردم بیاید و به آن علاقه‌مند شوند. در زمینه پژوهشی نیز علما و محققین انگیزه پیدا کردند در این زمینه تحقیق کنند. ما حدود صد و چهل کتاب در این زمینه منتشر کرده‌ایم و البته در ابتدای راه هستیم. در دانشگاه و حوزه نیز به‌عنوان درس ارایه می‌شود.
چه فعالیت‌هایی در بنیاد نهج‌البلاغه – واحد قم انجام می‌شود؟
بنیاد نهج‌البلاغه واحد قم دارای بخش‌های مختلفی است که هم‌اکنون فعال یا در حال راه‌اندازی هستند:
أ) هیئت علمی: سیاست‌گذاری برنامه‌های پژوهشی و علمی بنیاد نهج‌البلاغه؛
ب) کتابخانه تخصصی: جمع‌آوری و تنظیم کلیه کتاب‌هایی که درباره دو موضوع امیرالمؤمنین(ع) و نهج‌البلاغه نوشته شده‌اند؛
ج) انتشارات: چاپ و نشر آثار تحقیقی درباره نهج‌البلاغه و ایجاد نمایشگاه و فروشگاه تخصصی کتاب ویژه امیرالمؤمنین(ع) و نهج‌البلاغه؛
د) مدرسه مکاتباتی نهج‌البلاغه: تهیه درس‌های آموزشی برای اقشار مختلف جامعه و نشر آن‌ها از طریق آموزش‌های مکاتباتی برای دوره‌های مختلف.
طرح‌هایی نیز در دست اقدام‌اند که برخی از آن‌ها به مراحل خوبی هم رسیده‌اند:
۱) استناد نهج‌البلاغه: مستند کردن متن نهج‌البلاغه با توجه به منابع قبل از شریف رضی؛
۲) تصحیح و تحقیق نهج‌البلاغه همراه با ترجمه‌ها و شروح کهن آن شامل ۱۸ عنوان که تا کنون ۳ عنوان آن منتشر شده است؛
۳) تأثیر کلام امیر المؤمنین(ع) بر ادب پارسی؛
۴) دانشنامه نهج‌البلاغه حاوی ۱۱۰ مقاله علمی از اساتید حوزه و دانشگاه درباره نهج‌البلاغه که تا کنون ۱۷ عنوان آن منتشر شده است؛
۵) راه‌اندازی «مرکز تخصصی نهج‌البلاغه» با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیه قم جهت آموزش طلاب؛
۶) جامع احادیث امیرالمؤمنین(ع) حاوی کلیه احادیث مروی از آن حضرت که ان شاء ﷲ در ۱۴ جلد منتشر می‌شود؛
۷) جامع الاحادیث کبیر امیرالمؤمنین(ع)؛ این جامع حدیثی مجموعه‌ای است از احادیثی که به وجود امام علی(ع) مربوط‌اند و در کتب اصول حدیث شیعه وارد گردیده و بر اساس روش‌های جوامعی چون بحارالانوار، وسائل‌الشیعه، عیون اخبار الرضا(ع) و… جمع‌آوری شده و در میان آنان از ویژگی‌های خاصی برخوردارند. این اثر هم‌اکنون مراحل پایانی خود را طی می‌نماید.
به‌نظر شما چرا برخی از طلاب و حوزویان رغبتی برای مطالعه نهج‌البلاغه ندارند؟
به همان دلیلی که کم‌تر کسی علاقه به مطالعه قرآن دارد؛ چون کسی با تفسیر قرآن به مرجعیت نمی‌رسد؛ هر‌چند در این زمینه تخصص زیادی هم داشته باشد. مثلاً اگر کسی بتواند حاشیه‌ای بر کفایه بزند می‌گویند خیلی ملا است؛ اما در زمینه قرآن و نهج‌البلاغه چنین دیدگاهی وجود ندارد. البته خیلی‌ها از نهج‌البلاغه اطلاع ندارند؛ در حالی که معارف بکر و بسیار عمیقی در نهج‌البلاغه وجود دارد که مطرح نشده است. محتوای نهج‌البلاغه مربوط به دوران خلافت حضرت علی(ع) است و خصوصاً در این زمان بسیار می‌تواند به ما کمک کند.
ممکن است چند عنوان از کتاب‌های منتشرشده این مرکز را برای علاقه‌مندان معرفی کنید؟
بنیاد نهج‌البلاغه، کتب گوناگونی را به زبان‌های مختلف منتشر نموده است؛ از جمله:
أ) کتب عربی: بهج‌الصباغة فی شرح نهج‌البلاغة (۱۴ – ۱)؛ الدر الباهر فی مقتضیات الجواهر (۴ – ۱)؛ دقایق التوحید فی نهج‌البلاغة؛ شرح حکم نهج‌البلاغه، شرح نهج‌البلاغه.
ب) کتب فارسی: آخرین پیام آخرین پیامبر؛ از پارسایان برایم بگو؛ از علی(ع) آموز، اندیشه‌های اقتصادی در نهج‌البلاغه؛ انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه؛ برنامه زندگی در کلام امام علی(ع)، بازگشت به نهج‌البلاغه (مجموعه سخنرانی‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی در کنگره‌های بین‌المللی نهج‌البلاغه)؛ پیام حضرت امام خمینی(ره) به کنگره هزاره نهج‌البلاغه (فارسی، عربی، انگلیسی)؛ حکمت اصول سیاسی اسلام؛ حکومت و مردمداری در نهج‌البلاغه؛ روایتی از سرگذشت انسان در هماوردی با ابلیس (ترجمه خطبه قاصعه)؛ نظرات سیاسی در نهج البلاغه.
ج) دانشنامه نهج‌البلاغه؛ این مجموعه در ۱۱۰ دفتر منتشر می‌شود و مباحثی هم‌چون امامت از دیدگاه نهج‌البلاغه، دستنویس‌های به‌دست‌آمده از نهج‌البلاغه تا پایان سده دهم هجری، سیاست امیرالمؤمنین(ع)، مقام زن و نهج‌البلاغه، نهج‌البلاغه و آگاهی از غیب و… را دربردارد.
د) قصه‌های نهج‌البلاغه: این‌گونه زیباست، تشنگی کنار رود، فریاد شادی.
آپارات
اینستاگرام
توییتر
تلگرام
ایتا
علامه امینی؛ تمامقامت علیه مخالفان
خاستگاه مشروعیت حکمرانی امیرالمؤمنین
دو تولد در نیمه ماه رمضان
علی بن ابیطالب(ع)، غریو کرامت انسانی